تُميهُونَ»؛ [1]

من نگهبانى شما را بر سر راه‌هاى حق، كه از ميان جاده‌هاى گمراه كننده كشيده شده، به عهده گرفته‌ام. شما در آن جاده‌هاى گمراهى به يكديگر مى‌رسيد و رهبرى نداريد و زمين‌ها را حفر مى‌كنيد و به آب نمى‌رسيد.

چنين رهبر شايسته‌اى پس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مدتى مردم را در حكومت ظاهرى و مدتى نيز در شكل باطنى رهبرى نمود؛ حتى در مدت طولانى كه خانه‌نشين و مأمور به سكوت بود، با جمع‌آورى قرآن و خدمات علمى و انسانى و تربيت برخى افراد، مظاهرى از تمدّن اسلامى را پى نهاد. [2]

پس از حضرت على عليه السلام اهل بيت او از امام حسن مجتبى تا امام حسن عسكرى امت اسلامى را از نظر معنوى هدايت كردند و افتخار آفريدند؛ چنانكه در نهج‌البلاغه آمده است:

«بِنَا اهْتَدَيْتُمْ فِى الظَّلْماء، وَ تَسَنَّمْتُمْ ذُرْوَةَ الْعَلْياءِ، وَ بِنا افْجَرْتُمْ عَنِ السَّرَّارِ ...» [3]

(اى مردم) از تاريكى‌هاى جهالت و گمراهى به‌وسيله ما هدايت شديد و به كمك ما به اوج ترقى رسيديد. صبح سعادت شما در پرتو شعاع وجود ما درخشيدن گرفت.

آرى اين‌گونه شد كه مسلمانان بر فراز قُلل معرفت و دانش نائل آمدند و مطلع تمدّن عظيم انسانى گشتند.

1) - همان، خطبۀ 4.

2) - براى نمونه، به كتاب اسلام و تمدن جديد، نوشته مصطفى زمانى، مراجعه كنيد.

3) - نهج‌البلاغه، خطبۀ 4، ترجمۀ جعفر امامى و محمدرضا آشتيانى.