كوركورانه از گذشتگان خود، سنّت‌هاى دوران جاهليّت را پاس مى‌داشتند و در جامعه جارى مى‌گرداندند. استاد مطهرى قدس سره در اين باره مى‌نويسد:

«انسان به‌حكم طبع اوّلى خود، هنگامى‌كه مى‌بيند يك فكر و عقيده خاص مورد قبول نسل‌هاى گذشته بوده است، خود به خود، بدون آن‌كه مجالى به انديشه خود بدهد، آن را مى‌پذيرد. قرآن يادآورى مى‌كند كه پذيرفته‌ها و باورهاى گذشتگان را مادام كه با معيار عقل نسنجيده‌ايد، نپذيريد؛ در مقابل باورهاى گذشتگان استقلال فكرى داشته باشيد.» [1]

(وَ اذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما انْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما الْفَيْنا عَلَيْهِ آبائَنا اوْ لَوْ كان آباؤُهُمْ لا يَعْقلونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ)؛ [2]

اگر به آن‌ها گفته شود كه از آنچه خدا فرود آورده است، پيروى كنيد، مى‌گويند: نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن يافتيم، پيروى مى‌نماييم. آيا اگر پدران آن‌ها چيزى نمى‌فهميدند و هدايت نيافتند (باز از آن‌ها پيروى خواهند كرد؟)

مظاهرى از افكار جاهلى‌

پس از وفات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بازگشت به افكار جاهلى آغاز شد؛ شيوه و مبناى گزينش زمامدار از «انتصاب» به «انتخاب» و از «تعيين» به «شورا» تغيير يافت و انتخاب سران و كارگزاران لشكرى و كشورى براساس تعصّبات و تبعيضات قومى و نژادپرستانه انجام شد. ترك عملى امر به معروف و نهى از منكر، پيدايش فاصله‌هاى طبقاتى، تصرّف خودسرانه و بى‌حساب بيت‌المال مسلمانان، به بازى گرفتن احكام خدا، و تبديل و تغيير علنى حدود الهى از مظاهر بارز گرايش جاهلى است. [3]

1) - مجموعۀ آثار، مرتضى مطهرى، ج 2، ص 67.

2) - سورۀ بقره (2)، آيۀ 170.

3) - ر. ك. به: اجتهاد در مقابل نصّ، شرف‌الدين عاملى، ص 335 - 345.