موقعيت جبهه حق‌

الف- از نظر نيرو و تجهيزات:

سپاهيان اسلام در مقايسه با نبرد بدر از نيرو و تجهيزات بيشترى بر خوردار بودند.

كسانى كه در مرحله نخست اعلام آمادگى كردند و در لشكرگاه بيرون مدينه حضور به هم رسانيدند هزار نفر بودند، حدود سه برابر بدريها، گرچه از اين تعداد تنها هفتصد نفر در ميدان رزم حاضر شدند و سيصد نفر از نيمه راه باز گشتند. از اين رقم، تعداد يكصد نفر زره داشتند. منشأ اين رشد، پيروزى مسلمانان در نبرد بدر و موفقيتها و پيشرفتهاى به دست آمده در فاصله يكساله بين نبرد بدر واحد بود.

ب- از نظر روحيه و انگيزه:

سپاهيان اسلام هرچند در ارتباط با نفرات و تجهيزات در مقايسه با نبرد بدر، پيشرفت به نسبت خوبى داشتند، ليكن از نظر روحيه و انگيزه نه تنها پيشرفتى نداشتند، بلكه تنزل پيدا كرده بودند. اولا در جريان مشورت رسول خدا با آنان در ارتباط با استراتژى دفاعى بين آنان اختلاف نظر پيدا شد. برخى ماندن در مدينه و كمك گرفتن از زنان و كودكان و برج و با روى شهر را ترجيح دادند ولى برخى ديگر بيرون رفتن از شهر و نبرد در ميدان باز را پيشنهاد دادند. اين اختلاف نظر موجب شد تعداد سيصد نفر از نيروها كه طرفدار ماندن در مدينه بودند به بهانه بى اعتنايى به نظر آنان از سپاه اسلام كناره بگيرند.

ثانياً، برخلاف بدريان كه بيشتر نزديك به تمامى شان از روحيه اخلاص و ايمان بر خوردار بودند و از شركت در نبرد و جهاد انگيزه اى جز «الله» و اعتلاى كلمه توحيد نداشتند، تعداد به نسبت زيادى از نيروهاى شركت كننده در نبرد احد انگيزه هاى غير الهى داشتند. بدون شك همراهى ابتدايى سيصد نفر از منافقان با ديگر سپاهيان به انگيزه جهاد در راه خدا نبوده است. علاوه بر منافقان، حوادث بعدى نشان داد كه بسيارى ديگر از افراد شركت كننده در نبرد احد انگيزه هاى دنيوى داشتند.

نتيجه آنكه: سپاهيان اسلام در نبرد احد هر چند از پاره اى از امتيازات نبرد بدر- كه‌