در درس پيش مورد اشاره قرار داديم- همچون فرماندهى الهى پيامبر (ص) و وجود سردارانى مثل امير مؤمنان (ع) بر خوردار بودند و همين امتيازات موجب پيروزى اوليه آنان بر دشمن شد؛ ليكن پاره اى امتيازات ديگر را كه مربوط به خود آنان و روحيات و انگيزه هاى ايشان مى‌شد و امداد هاى غيبى الهى را به دنبال داشت، از دست دادند و با از دست دادن آنها زمينه شكست از مشركان و نشيب از فراز بدر را فراهم ساختند.

ضرورت بازگشت به خويشتن‌

برخى از مسلمانان از پيروزى غير منتظره جبهه حق بر باطل در بدر برداشت غلط كرده چنين پنداشتند كه چون راهشان حق است و در كنار رسول خدا هستند، هيچگاه از دشمن شكست نمى‌خورند و خداوند همواره مانند جنگ بدر با نصرتها و كمكهاى غيبى خود، دشمن را سركوب مى‌كند، هر چند آنان شرايط و زمينه‌هاى لازم در برخوردارى از امدادها و الطاف الهى را در وجود خود فراهم نسازند. خداوند به اين پندار آنان اشاره كرده مى فرمايد:

(يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَىْ‌ءٍ قُلْ انَّ الْأَمْرَ كُلُّهُ لِلَّهِ) «1»

آنان گمانهاى نادرستى- همچون گمانهاى دوران جاهليت- در باره خدا داشتند، و مى‌گفتند: آيا چيزى از پيروزى نصيب ما مى‌شود؟! بگو: همه كارها (و پيروزيها) به دست خداست.

علامه طباطبايى در ذيل آيه شريفه مى‌نويسد:

«امرى كه آنان از آن خود مى‌دانستند عبارت بود از پيروزى بر دشمن و اين پندار را بدين جهت داشتند كه در جبهه اسلام بودند و گمان مى‌كردند كه آيين حق و نيز كسى‌

--------------

(1) - آل عمران، آيه 154