ترديدى نيست كه زينت اين كاخها از دسترنج رعايا و يا از غنايمى بود كه با ريخته شدن‌ خون سربازان در جنگ به دست مى‌آمد. اين كاخهاى بزرگ پر از زنان و كنيزكان خواننده و نوازنده، دلقكها، آشپزها و انواع خدمتكاران بود و نوشته‌اند كه خسرو پرويز سه هزار زن و چندين هزار كنيزك داشت. همه اين ارقام جو مخارج دربار دانسته مى‌شد. «1»

بدون ترديد، اين ستمكارى و اسرافكارى، نارضايتى مردم را به دنبال مى‌آورد؛ اما شاهان چاره كار را انديشيده بودند. آنان با زور سرنيزه نظاميان و سوء استفاده از نفوذ معنوى موبدان زردشتى چنان تصويرى از سلطنت ارائه كرده بودند كه شاه را سايه خدا مى‌دانست و اطاعت بى‌چون و چراى او را بر همگان لازم مى‌شمرد.

از ميان مردم و حتى اعيان مملكت كمتر كسى را جرأت آن بود كه از شاه خرده‌گيرى يا وى را سرزنش كند، و افكار عمومى در نتيجه ترس و تقيه هيچ‌گونه تأثيرى در رفتار شاه نداشت. هرگاه فرزند كسى را شاه در برابر چشم وى با تير مى‌زد، پدر ناچار در برابر شاه سر فرود مى‌آورد و مهارت او را در تيراندازى ستايش مى‌كرد. كسانى كه به امر شاه تنشان در زير ضربه‌هاى تازيانه سياه مى‌شد، از مرحمت شاهنشاه سپاسگزارى مى‌كردند كه از ياد آنان غافل نمانده است. «2»

اين گوشه‌اى از احوال ايران در روزگار ساسانيان بود كه بيانگر عمق فلاكت و بدبختى مردم ستمديده آن روزگار است.

اوضاع سياسى- اجتماعى روم‌

روم آن زمان، شامل بخشهايى از اروپا، خاورميانه و آفريقاى امروزى مى‌شد. اين كشور زير سلطه قيصرها وضعيتى بهتر از ايران نداشت. رقابتهاى سياسى و تعصب مذهبى، اين سرزمين را دستخوش تجزيه و شورش ساخته بود. جنگهاى مكرر ايران و روم و نزاعهاى دائم مذهبى در ميان مسيحيان باعث شد كه اين كشور به دو بخش شرقى و غربى تقسيم شود. به دنبال آن كليساى روم شرقى نيز ادعاى استقلال كرد و از زير نفوذ

----------------

(1) . تاريخ ايران و سرپرسى سايكس، ترجمۀ فخر داعى گيلانى، ج 1، ص 452 - تاريخ اجتماعى ايران، ج 1، ص 226

(2) . تاريخ تمدن، ويل دوران، ج 1، ترجمه احمد آرام، انتشارات اقبال، ص 529