به وسيله دولتها فراهم مى‌آيد نيز آنان را راضى نمى‌كند كه در شهر، مسكن اختيار كنند. «1»

هم شهرنشينان و هم صحراگردان از نظام قبيله‌اى پيروى مى‌كردند. قبيله براى اعراب حكم يك دولت كوچك را داشت كه با نظام خاص خودش اداره مى‌شد. در درون قبيله واحدهاى كوچكترى به نام «حى» بود كه از چند خانوار تشكيل مى‌گرديد. رئيس قبيله عنوان «شيخ» داشت و داراى شرايط ويژه‌اى بود. سالمندى، شجاعت، سخاوت و ميهماندارى، ثروت و كاردانى از شرايط شيخ قبيله بود. «2»

قبيله، قوانينى مخصوص داشت كه البته در همه قبايل يكسان نبود. برخى از قبايل مثل قبيله قريش كه پيامبر بزرگوار اسلام نيز از همين قبيله است؛ از رسوم و قوانينى برخوردار بود كه ديگر قبايل از آن بى‌بهره بودند. به ابتكار يكى از نياكان پيامبر (ص) به نام «قُصَّىِ بن كِلاب» منصبهاى پرچمدارى، سقايت (آب دادن حاجيان) و رفادت (ميهماندارى) پديد آمد، كه تا پيش از آن سابقه نداشت. اين نهادها چنان با ارزش بود كه پس از او همانند يك دين پيروى مى‌شدند. «3»

كمبود آب و چراگاه صحرانشينان را دچار سختى معيشت ساخته بود. چراگاههاى مناسب هميشه مايه نزاع و درگيرى ميان قبايل بود. قبايل بناچار براى نجات جان «افراد» و «احشام» خود از خطر مرگ مجبور بودند بجنگند؛ شايد به قيمت خون عده‌اى، ديگران زنده بمانند. اين خونريزى دائم قوانين ويژه‌اى پديد آورد. مثل اينكه در صورت كشته شدن فردى از يك قبيله، تمام اعضا وظيفه داشتند به خونخواهى او برخيزند. تمام اعضاى قبيله قاتل، مسؤول شناخته مى‌شدند مگر آنكه وى را از خود مى‌راندند. «4»

علاوه بر نظام قبيله‌اى، نظامهاى پادشاهى با قلمروى محدود و وابسته به يكى از دو قدرت برتر آن روز يعنى ايران و روم نيز در عربستان موجود بود. «معينى» ها، «قتبانى» ها، سبأ و بنى‌حمير از جمله دولتهايى بودند كه در سرزمين يمن حكومت داشتند. «نبطى» ها در جنوب فلسطين، تدمر در شمال، حيره در شمال شرقى و غسانيان در شمال غربى‌ سرزمين عربستان

---------------

(1) . تمدن اسلام و عرب، گوستاولوبون، ترجمۀ سيد هاشم حسنى، كتابفروشى اسلاميه، ص 65-66

(2) . تاريخ ايران بعد از اسلام، عبدالحسين زرين‌كوب، ص 221

(3) . تاريخ اسلام، فياض، انتشارات دانشگاه تهران، ص 56

(4) . تاريخ ايران بعد از اسلام، ص 215