تشكيل شدند و روزگارى زيستند. دو دولت حيره و غسان در شمال عربستان در مرزهاى ايران و روم حكم سپر مدافع را داشتند. در جنگها به نفع دولت متبوع خود وارد جنگ مى‌شدند و از هجوم قبايل ساكن در مركز عربستان به سرحدات نيز جلوگيرى مى‌كردند. «1»

وضعيت اجتماعى شبه جزيره عربستان‌

چنان كه ذكر شد، مردم عربستان عده‌اى در شهر ساكن بودند و عده‌اى ديگر صحراگردى مى‌كردند. شهرنشينان، اغلب به كار تجارت و زراعت مشغول بودند. راه بازرگانى خليج فارس به حوزه درياى مديترانه از ميان عربستان مى‌گذشت. از اين‌رو، مكه به عنوان يك مركز تجارى بزرگ، تعداد زيادى از ساكنان عربستان را مشغول كار و تجارت ساخته، سود كلانى عايدشان مى‌كرد. صحرانشينان به پرورش دام اشتغال داشتند. اين كار درآمدى بيش از تأمين نيازهاى اوليه زندگى مردم نداشت. ساكنان صحرا تنها براى تهيه لوازم زندگى به شهر مى‌آمدند و اضافه توليد خود را نيز به فروش مى‌رساندند. «2»

نظام خانواده در جزيرة العرب بر مبناى مردسالارى بود و زن جزو دارايى مرد به شمار مى‌رفت. طلاق به دست مردان بود و زنان، جز در مواردى اندك، از تمام حقوق اجتماعى و اقتصادى محروم بودند. زن مالك چيزى نبود و از دارايى شوهر و خويشاوندان خود ارث نمى‌برد. فرزندان متعلق به مرد بودند و وظيفه زن آن بود كه پسرانى نيرومند به دنيا آورد و آنان را تغذيه و تربيت كند. ازدواج، بيشتر درون قبيله‌اى بود؛ هرچند بنابر مصالح سياسى ميان قبايل گوناگون نيز ازدواجهايى صورت مى‌گرفت. «3»

دين رايج عربستان بت‌پرستى و شرك بود. در جاى‌جاى آن سرزمين بت و بتخانه به چشم مى‌خورد و خانه كعبه مركز بتها بود. اين خانه شريف كه با دستور خداوند و به دست حضرت ابراهيم ساخته شد، و بنايى توحيدى بود به صورت مركز گردآورى بتهاى مشركان عرب درآمد. به اعتقاد مشركان، بت واسطه ميان خدا و خلق بود و در نزد خداوند، انسان را شفاعت مى‌كرد. جنس بتها متفاوت بود. سنگ، چوب، آرد و خرما از

---------------

(1) . اسلام و عقايد و آراء بشرى، ص 647

(2) . تاريخ ايران بعد از اسلام، بخش اسلام در مهد، ص 203-297

(3) . همان