مردم بتدريج مشخص گرديد و پيامبر بزرگوار اسلام (ص) در مقام فرمانروايى بر حسن اجراى قوانين و حدود الهى نظارت داشت.

تأمين منابع مالى حكومت‌

حكومت اسلامى كه با دست پيامبر اكرم (ص) بنياد نهاده شد، با نهادهاى سياسى- اجتماعى جزيرةالعرب تفاوت بسيار داشت. پيش از آن، جامعه به صورتى پراكنده و براساس قوانين قبيله‌اى اداره مى‌شد. حكومت اسلامى صورت قبيله‌اى اداره جامعه را بر هم زد. البته نه به اين معنا كه نهاد قبيله را از ميان بردارد، بلكه قوانين حاكم بر جامعه را تغيير داد و اداره جامعه را متمركز ساخت.

بطور طبيعى، چنين جامعه‌اى نيازمند منابع مالى و اقتصادى بود كه از طريق وضع قانون زكات و خمس تأمين شد. به نظر مفسران اصل زكات در مكه تشريع شد، اما در مدينه به اجرا درآمد. با نازل شدن آيه زير (در مدينه) رسول خدا (ص) گرفتن زكات را آغاز كرد. «1»

(خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها وَصَلِّ عَلَيْهِمْ انَّ صَلوتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَميعُ عَليمٌ) «2»

از اموال آنان صدقه (زكات) بگير تا آنان را پاك كنى و بر آنان درود فرست، زيرا درود تو بر ايشان آرامش است و خدا شنوايى داناست.

گرفتن چنين مالياتى پيش از اسلام سابقه نداشت؛ ولى در حكومت اسلامى در شمار نشانه‌هاى پذيرش حكومت اسلامى درآمد؛ چنانكه پس از وفات پيامبر خدا (ص) تعدادى از قبايل عرب به نشانه مخالفت با حكومت اسلامى از پرداخت زكات سر باز زدند «3».

خمس يكى ديگر از منابع مالى حكومت اسلامى بود كه قانون آن پس از جنگ بدر وضع شد. وقتى جنگ به پايان رسيد، مسلمانان درباره غنايمى كه به آنها رسيده بود، اختلاف نظر پيدا كردند. آيه زير از جانب خداوند نازل شد و پرداخت خمس را بر مسلمانان مقرّر كرد:

---------------

(1) - تفسير نمونه، ج 8، ص 9

(2) - توبه، آِیه 103

(3) - تفسير نمونه، ج 8، ص 9 - تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 4.