خدا نمى‌خواهد كه دشوارى بر شما بار كند، بلكه مى‌خواهد شما را پاك گرداند و نعمتش را بر شما تمام كند، باشد كه شما سپاس گزاريد.

انعطاف و واقع نگرى درتمامى دستورات الهى درابواب مختلف فقه بخوبى نمايان است. بى ترديد اگر اين تسهيل نبود مردم به رنج و سختى مى‌افتادند.

تدريجى بودن احكام:

از ديگر نشانه‌هاى واقع نگرى اسلام، تدريجى بودن احكام آن است، به اين ترتيب كه ابتدا واجبات ومحرّمات يكباره تشريح نشد بدون شك اگر واجبات و محرّمات يكباره تشريع مى‌شدند پذيرش آنها براى تازه مسلمانان مشكل بود. ابتدا از آنان خواسته شد كلمه توحيد يعنى لااله الّاالله را بر زبان جارى كنند تارستگار شوند، سپس نماز واجب گشت. در مراحل بعد و پس ازهجرت مسلمانان به مدينه به تدريج واجبات ديگر تشريع شد.

دوم آنكه، تعدادى از كارهاى حرام بتدريج ممنوع شد. در دوره سيزده ساله مكّى كه تعداد مسلمانان اندك بود و مشركان مراقب اعمال و رفتار آنان بودند، اعمالى مثل جهاد براى آنان واجب نبود، چرا كه انجام اين واجب درآن دوره مساوى با نابودى قطعى مسلمانان بود.

شرابخوارى از جمله انحرافهايى بود كه كم كم حرام شد. مردم دوران جاهليت شراب زياد مى‌نوشيدند وترك يكباره آن دشوار مى‌نمود. آنان در حقيقت معتاد بودند؛ و ترك فورى اعتياد دشوار است. اين بود كه قرآن كريم ابتدا از بزرگى گناه آن سخن گفت، سپس نماز خواندن درحال مستى را ممنوع ساخت ودر پايان حكم قطعى حرام بودن شراب را صادر كرد. [1]

از ديگر نشانه‌هاى واقع نگرى اسلام، چشم پوشى از گذشته است. مسلمانان صدر اسلام دو دسته بودند. يك دسته جوانهايى بودند كه از آثار جاهليت چيزى در زندگى آنان ديده نمى شد، مثل حضرت على عليه‌السلام، عده ديگر، عموم مسلمانان‌

[1] ر.ك . ترجمه تفسير الميزان ، ج 7، ص 259 ـ 272.