سؤال- بنابراين كه وظيفه مردم در امر به معروف و نهى از منكر در نظام جمهورى اسلامى، اكتفا به امر به معروف و نهى از منكر زبانى است و مراتب ديگر آن بر عهده مسؤولين است، آيا اين نظريه، حكم از طرف دولت است يا فتوا؟

جواب- فتواى فقهى است. [1]

انكار عملى‌

منظور از «انكار عملى» امر به معروف و نهى از منكر كردن با توسل به زور و قدرت است؛ به اين معنا كه اگر آمر و ناهى بداند يا اطمينان داشته باشد كه شخص خاطى، جز با اعمال زور و جبر از منكر دست بر نمى‌دارد، يا تن به انجام واجب نمى‌دهد، بايد در امر و نهى از اين مرتبه استفاده كند.

شهيد مطهرى در توضيح اين مرتبه مى‌فرمايد:

مرحله سوم، مرحله عمل است؛ گاهى طرف در درجه‌اى و در حالى است كه نه «اعراض و هجران» ما تأثيرى بر او مى‌گذارد و نه مى‌توانيم با «منطق و بيان و تشريح مطلب» او را از منكر باز داريم. بلكه بايد وارد عمل شويم ... وارد عمل شدن مختلف است؛ معناى وارد عمل شدن تنها زور گفتن نيست، كتك زدن و مجروح كردن نيست. البته نمى‌گويم در هيچ جا نبايد تنبيه عملى شود، بلكه مواردى هم هست كه جاى تنبيه عملى است. اسلام دينى است كه طرفدار «حدّ» است، طرفدار «تعزير» است، يعنى دينى است كه معتقد است مراحل و مراتبى مى‌رسد كه مجرم را جز تنبيه عملى، چيز ديگرى بيدار نمى‌كند و از كار زشت باز نمى‌دارد .... [2]

اين مرحله نيز درجه‌هاى گوناگونى دارد كه بعضى از آن‌ها به قرار زير است:

1- جلوگيرى مستقيم از انجام گناه؛ به وسيله حايل شدن ميان شخص و گناه، دور كردن او از مجلس گناه، تصرف در ابزار گناه مانند ريختن شراب و ....

[1] رسالة اجوبة الاستفتائات، ص 229.

[2] حماسة حسِینِی، ج 2، ص 96.