مى‌خواستم-؟ اگر بگويد: بلى مى‌دانستم. خطاب مى‌رسد: پس چرا به آنچه مى‌دانستى عمل نكردى؟ و اگر بگويد: نمى‌دانستم، مى‌فرمايد: پس چرا نرفتى ياد بگيرى تا عمل كنى. اين است معناى (الْحُجَّةُ الْبالِغَة). [1]

بنابر اين جهل و ندانستن مسأله عذر قابل قبولى نيست، بلكه انسان بايد براى فراگرفتن مسايل دينى، برنامه‌ريزى داشته باشد. حضرت امام خمينى (ره) مى‌فرمايد:

«يادگرفتن احكام و مسايلى كه انسان غالباً به آنها احتياج دارد، واجب است.» (م 11)

خلل غير عمدى كه به جهت جهل به حكم و ندانستن مسأله، پديد مى‌آيد، ممكن است در مقدّمات يا واجبات نماز صورت گيرد كه برخى از احكام و مسايل آن را در زير مى‌آوريم:

1- جهل در طهارت‌

سؤال 1- شخص جاهل مقصّرى در موقع وضو گرفتن، تا مچ دست آب مى‌ريخته و دست بر آن مى‌كشيده و يقين ندارد كه آب به لاى انگشتان مى‌رسيده يا نه؟ البته دست به لاى انگشتان و بالاى آنها هم نمى‌كشيده! (چون شستن دست را قبل از صورت، مرتبه اوّل حساب مى‌كرده) آيا نمازهايى كه خوانده قضا دارد يا نه؟

جواب بايد قضا نمايد. (اس، ج 1، ص 31)

سؤال 2 اين جانب مدّت مديدى است كه هنگام غسل نمودن ترتيب را رعايت ننموده‌ام و نماز خوانده‌ام اكنون حدود 5/ 7 سال است از تكليف من مى‌گذرد ... چندى پيش ... متوجه شدم تا كنون اشتباه كرده‌ام ... مرا راهنمايى كنيد.

جواب اگر غسل را باطل انجام داده‌ايد نمازهايى را كه با آن حال خوانده‌ايد و نزد شما معلوم است، بايد قضا كنيد. (همان، ص 57)

سؤال 3 چند وقتى نماز را با غسل جمعه به جاى مى‌آوردم در اين مورد متوجه شدم غسل جمعه، غسل مستحبى است. تكليف نمازهاى خوانده شده چيست؟

جواب- بايد آنها را قضا كنيد. (همان، ص 66)

1- تفسِیر نور الثقلِین، ج 1، ص 776، اسماعِیلِیان.