8- صفايا [1] و اقطاع‌هاى پادشاهان- املاكى كه از پادشاهان به تصرف مسلمانان درمى‌آيد، چنانچه غصبى باشند به‌وسيله حاكم اسلامى به صاحبش بازمى‌گردد و چنانچه غصبى نباشد در مالكيت حاكم است ولى منافع آن به عموم مى‌رسد.

9- معادن- معادن اعم از فلزاتى كه قابليت ذوب شدن دارند مثل طلا، نقره، سرب، مس، آهن، و چه آنهايى كه مايع و شبه مايع هستند مثل نفت و جيوه و چه معادن جامد، همه در اختيار حاكم اسلامى است و دولت، يا خود آنها را استخراج مى‌كند و يا آن كه به بخش خصوصى مى‌سپرد. در هر حال منافع آنها در راه مصالح عموم به مصرف مى‌رسد.

7- آب‌ها- شامل رودخانه‌ها و درياچه‌ها. [2]

عشور

ديگر منبع درآمد بيت‌المال، عشور است و آن مالى بود كه از بازرگانان خارجى گرفته مى‌شد. نقل شده است كه عمرو بن عاص به عمر بن خطاب گزارش داد كه وقتى مسلمانان در سرزمين‌هاى كفر به تجارت مى‌روند، ده يك مالشان را از آنان مى‌گيرند. عمر دستور داد تا به‌عنوان مقابله به مثل، از بازرگان‌هاى خارجى كه به منظور تجارت به سرزمين‌هاى اسلامى مى‌آيند نيز 110 قيمت كالايشان گرفته شود. البته دريافت ماليات از بازرگانان تنها به اين مورد محدود نشد، بلكه از بازرگان‌هاى مسلمان و

[1] - صفايا: ج صفيه، برگزيده و رئيس از غنيمت پيش از قسمت. (لغت‌نامۀ دهخدا)

[2] - براى آگاهى بيشتر ر. ك. تحريرالوسيله، ج 1، ص 336-337. النظام المالى و تداول الثروة فى الاسلام، آصفى، محمد مهدى، ص 32-41