توجه به نقش دو عنصر زمان و مكان و دخالت آن در
استنباط احكام شرعى را مىتوان از جمله ابتكارات فقهى امام خمينى قدس سره دانست.
تجربه فقهى ايشان در طول سى سال مرجعيت، نشانگر بذل عنايت وى به نقش اين دو عنصر
در كيفيت اجتهاد است؛ چنانكه در آثار فقهى خويش، در موارد بسيارى از احكام، به
نقش اين دو عنصر تصريح كرده است، ولى طرح صريح و مدوّن اين موضوع، تنها در اواخر
عمر پربركت ايشان بهوقوع پيوسته است.
حضرت امام قدس سره طرح خود را در اين زمينه بهدنبال
سؤالاتى درباره بعضى از فروعات فقهى متأثر از شرايط زمان و مكان، از نيمه دوم سال
1366 به بعد مطرح كرد. نظريه مالكيت و استخراج معادن در تاريخ 3/ 8/ 1366، تبيين
اختيارات دولت اسلامى در تاريخ 16/ 9/ 1366 و به دنبال آن طرح ولايت مطلقه فقيه در
مورخه 16/ 10/ 1366 از بذل عنايت ويژه ايشان به نقش زمان و مكان در اجتهاد، نشأت
گرفته است.
امام راحل قدس سره بر اين باور بود كه مجتهد بايد به
مسائل زمان خود احاطه داشته باشد و بدون دخالت عنصر زمان و مكان و ديگر عناصر دخيل
در اجتهاد، حق فتوا ندارد. از اين رو، شناخت زمان و مكان را از شرايط اجتهاد
مىدانست.
مفهوم زمان و مكان
منظور از «زمان» و «مكان» در اينجا معناى فلسفى آن
نيست، بلكه مقصود از آن، مجموعه شرايط حاصل از روابط اجتماعى، سياسى، اقتصادى و
... حاكم بر جامعه است؛ يعنى زمانه و محيطى كه ظرفِ موضوعِ حكمِ شرعى قرار گرفته
است كه گاهى بر مصاديق موضوعات و احكام فقهى تأثير كرده، آنها را دستخوش تغيير
قرار مىدهد؛
نام کتاب : شخصیت و دیدگاههای فقهی امام خمینی نویسنده : یوسفیان، نعمتالله جلد : 1 صفحه : 73