دارد، مجاز است؛ زيرا احداث خيابان‌هاى وسيع، جان هزاران نفر را از خطر مرگ حفظ مى‌كند، باعث نقل و انتقال سريع مى‌شود، موجب صرفه‌جويى ميليون‌ها ساعت از وقت مردم مى‌گردد و به‌وسيله آن معضل ترافيك در جامعه حلّ مى‌شود. حال اگر كسى به ظاهر «النَّاسُ مُسَلَّطُونَ عَلى‌ امْوالِهِمْ» [1]

جمود ورزد و بگويد منازل، تحت سلطه مالكِ آن قرار دارد. بنابراين، تخريب آن، جهت خيابان‌كشى و حلّ معضل ترافيك، حرام است، يا به ظاهر «الْوُقُوفُ تَكُونُ عَلى‌ حَسَبِ ما يُوقِفُها اهْلُها ...» [2]

تكيه كند و بگويد، تخريبِ مساجد، حرام است. اين‌گونه برداشت، فقه را از رويارويى با تمدّن جديد عاجز مى‌كند.

موارد ياد شده نشان دهنده واقع‌بينى، جامع‌نگرى و آزادانديشى بسيار بالاى امام راحل قدس سره در برخورد با مسائل است؛ ملاحظه مى‌كنيد كه امام قدس سره با جامع‌نگرى و آزاد انديشى ويژه‌اش چگونه اصول و قواعد شرع را با واقعيت‌هاى موجود منطبق كرده، توانايى فقه را در رويارويى با تمدّن جديد به اثبات رسانده است.

گذشته از اين‌ها، تقدّم احكام حكومتى بر احكام اوليه درصورت تزاحم، و گستره اختيارات فقيه حاكم، بدون ترديد از اجتهادهاى مبتنى‌بر واقع‌بينى و جامع‌نگرى حضرت امام قدس سره و ابزار انگارى فقه براى تحقق اداره مطلوب و مناسب فرد و اجتم

اع بوده است.

7- شجاعت‌

به‌گواهى تاريخ هرگاه فقيهى علاوه بر بينش قوى اجتماعى و سياسى و آگاهى از اوضاع زمان و مكان، از شجاعت علمى و جرأت و جسارت در ابراز عقيده نيز برخوردار بوده، توانايى پشتيبانى از فتاواى خود را داشته است، حاكميت‌هاى غير الهى تحت‌الشعاع افكار بلند و فقيهانه او قرار گرفته، رو به ضعف نهاده‌اند، ولى هرگاه جرأت و جسارت در فتوا و توانايى پشتيبانى از آراى فقهى، قرينِ بينش بلند فقيه نبوده، يا دايره بينش فقهى، محدود گشته، دين و ديانت رو به ضعف نهاده و از سوى دشمنان به‌عنوان عنصرى ناتوان در اداره انسان و اجتماع معرفى شده است.

[1]- بحارالانوار، ج 2، ص 272

[2] - وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى قدس سره، ج 13، ص 295