را كه دست به ستم مى‌گشايد، در برابر ستمش كيفر دهيد. در عين حال، نادانان خود را از زيان رسانيدن و تعرض به مردم منع كنيد. من خود، به دنبال لشكر در حركتم. شكايات خود به من رسانيد و آن سختيها كه از ايشان به شما رسد و توان دفع آن را جز به كمك خدا يا من نداريد، با من در ميان نهيد تا آن را به يارى خدا تغيير دهم و اصلاح كنم. ان‌شاءاللَّه. [1]

3- همچنين در عهدنامه مالك اشتر، مى‌فرمايد:

مهربانى به رعيت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ايشان را در دل خود جاى ده؛ مانند حيوانى درنده مباش كه خوردنشان را غنيمت شمرى؛ زيرا آنان دو گروهند: يا هم كيشان تو هستند، يا انسانهايى مانند تو. [2] ... از ريختن خون ناحق بپرهيز؛ زيرا چيزى بيش از ريختن خون ناحق موجب كيفر خدايى نشود و بازخواستش را سبب نگردد. [3]

ياد كردنى است كه، تأكيدات و سفارشهاى ياد شده تنها درباره رعايت حقوق مردم مسلمان نيست، بلكه شامل مردم غير مسلمان و حتى مخالفين و معارضين نيز هست كه به چند مورد ويژه اشاره مى‌گردد:

4- چون امام على 7 به صفين اردو كشى مى‌كرد، در راه به شهر انبار- كه مردمش، غير مسلمان بودند- رسيد. مردم انبار به استقبال آن حضرت شتافتند و هدايايى براى لشكريان فراهم آورند. امام 7 فرمود:

هداياى شما را نمى‌پذيرم مگر در عوض ماليات، محاسبه شود يا بهايش را بپردازم.

هر چه پاى فشردند، امام 7 نپذيرفت و فرمود:

هيچ مسلمانى حق ندارد چيزى از اموال شما بردارد و اگر كسى چنين كرد، ما را خبر دهيد. [4]

5- امام على 7 نظاميان را سخت از غارت و چشم دوختن به اموال مردم باز مى‌داشت. در جريان جنگ صفين به سربازان فرمود:

[1] . نهج البلاغه، نامه 60، ترجمه فولادوند، ص 402

[2] . نهج البلاغه، نامه 53، ترجمه فولادوند، ص 381

[3] . همان. ص 395

[4] . قوانين و مقررات جنگ، ص 183، به نقل از وقعه صفين، ص 625