فصل پنجم: بيت‌المال‌

واژه تركيبى «بيت‌المال» كه از دو كلمه «بيت: خانه» و «مال: ثروت» تشكيل شده يعنى خانه‌اى كه مال غنيمت و مال متوفّى را بعد از ضبط در آن نگاه دارند و نيز به معناى خزانه اسلام و مالى كه همه مسلمانان را در آن حقّى باشد آمده است. [1] امروزه به كلّيه اموال منقول و غير منقول و درآمدهاى شرعى و قانونى كه متعلّق به دولت و عموم مردم است، «بيت‌المال» گفته مى‌شود كه از راه‌هايى چون خمس، زكات، انفال، فى‌ء، جزيه، خراج و ماليات به‌دست مى‌آيد. [2]

قلمرو بيت‌المال‌

گستردگى ميدان فعاليّت دولت اسلامى و مؤسّسات غير دولتى عمومى از قبيل حوزه‌هاى علميه و سازمان‌هاى اقمارى آن‌ها، همچنين پيشرفت فن‌آورى و مسائل اجتماعى، قلمرو بيت‌المال را نيز گسترش داده؛ به‌طورى كه سياهه كردن انواع و اقسام درآمدها، دارايى‌ها و هزينه‌هاى آن، تحقيق عميق و كتاب‌هاى متعدّدى را مى‌طلبد، ولى در يك نگاه كلّى، مصاديق زير از منابع تأمين بيت‌المال محسوب مى‌شوند؛

^ انفال كه عبارت است از؛ فى‌ء، زمين‌هاى باير، آثار باستانى، سواحل درياها، رودخانه‌ها و جزيره‌ها، كوه‌ها، جنگل‌ها، غارها، درّه‌ها و بيابان‌هاى لم‌يزرع، اموال اختصاصى پادشاهان، غنايم جهادى كه بدون اجازه امام معصوم به‌دست بيايد، معادن،

[1]- لغت‌نامه، دهخدا، واژۀ بيت‌المال

[2] - ر. ك. بيت‌المال در نهج‌البلاغه، حسين نورى، ص 17-19