توريه‌

توريه بدين معناست كه گوينده از لفظى كه يك معناى ظاهر و چند معناى غير ظاهر دارد، معناى غير ظاهر را اراده كند؛ هر چند مخاطب تنها معناى ظاهر را دريابد. براى مثال، ظالمى براى جلب شما به منزلتان مى‌آيد و شما براى فرار از دست او خودتان را مخفى مى‌كنيد و به كسى كه آنجاست مى‌گوييد به نقطه معينى اشاره كند و بگويد: اينجا نيست، و يا اصلا خبر از بودن و نبودن شما ندهد، بلكه به صورت انشايى بگويد: در مسجد او را طلب كنيد. مثال ديگر اينكه اگر گناهى از كسى سر زده كه جنبه شخصى دارد و ديگران هم اطلاع ندارند، چنانچه از او سؤال شود كه مرتكب چنين گناهى شده است، در جواب حق ندارد بگويد آرى و حرمت خودش را از بين ببرد، بلكه بگويد: به خدا پناه مى‌برم از ارتكاب چنين گناهى. [1]

حال براى روشن شدن ابعاد و جوانب بحث، بايسته است بخشهايى از كتاب نفيس جامع السعادات نوشته علامه نراقى آورده شود:

در هر جا كه دروغ رواست (يعنى در مواردى كه در شرع دروغ گفتن جايز شمرده شده) اگر ممكن باشد دروغ صريح گفته نشود و به تعريض [2] و توريه تبديل گردد بهتر است، و اينكه گفته شد در كنايه و توريه فراخى و گشايشى براى دروغ هست و آدمى را از دروغ بى‌نياز مى‌كند، مراد اين نيست كه بدون نياز و ضرورت، كنايه و توريه جايز است، زيرا توريه جانشين تصريح به‌

[1] . جامع السعادات، ج 2، ص 239، با اندكى تغيير

[2]. تعريض به معناى سربسته و به كنايه سخن گفتن است