مراتب امر به معروف و نهى از منكر

نخستين و مؤثرترين روش براى دعوت ديگران به نيكى‌ها و بازداشتن از منكرات، آراستگى خود انسان به تقوى و اخلاق حسنه است. صاحب جواهر از فقهاى شيعه در اين باره مى‌نويسد:

آرى، از بزرگ‌ترين افراد امر به معروف و نهى از منكر و والاترين و مؤثرترين آن‌ها، خصوصاً نسبت به زعيمان دينى اين است كه جامه كار نيك بپوشند و در كارهاى خير از واجب و مستحب پيشقدم باشند و جامه زشت‌كارى را از اندام خود دور كنند و نفس خويش را به اخلاق عالى تكميل و از اخلاق زشت پاك سازند كه اين خود سبب مؤثر و كاملى است تا مردم، به معروف گرايش پيدا كرده و از منكر دورى گزينند .... [1]

در فقه اسلامى سه مرحله براى اين وظيفه مهم در نظر گرفته شده است. هر مرحله نيز خود داراى مراتب و درجاتى است و در صورت مؤثر بودن يك مرحله يا يك مرتبه، اقدام به مرحله يا مرتبه بعدى جايز نيست. آن سه مرحله عبارتند از:

الف- اظهار تنفر قلبى؛ امر و نهى كننده ناراحتى قلبى خود را از منكر واقع شده آشكار كند و به طرف بفهماند كه منظورش از اين كار، اين است كه وى معروف را انجام داده و يا منكر را ترك نمايد. براى اين كار چند درجه است از قبيل روى هم فشردن پلك‌هاى چشم و روى ترش كردن، رو گرداندن، پشت كردن، ترك رفت و آمد و امثال اين‌ها.

گفتنى است تنفر قلبى از گناه لازمه ايمان بوده و بر همگان واجب عينى است، گرچه توان هيچ گونه امر به معروف و نهى از منكر نداشته باشند و آنچه به عنوان امر به معروف و نهى از منكر بايد انجام گيرد، اظهار تنفر قلبى از گناه است. [2]

ب- امر و نهى گفتارى؛ امام خمينى در اين زمينه مى‌نويسد:

اگر بداند كه از مرتبه اول امر به معروف و نهى از منكر نتيجه نمى‌گيرد، واجب است از مرتبه‌

[1] - جواهر الكلام، محمد حسن نجفى، ج 21، ص 382

[2] - ر. ك. تحرير الوسيله، ج 1، ص 409-411، مسأله 7-8