خمس همانند زكات افزون بر آثار سازنده اخلاقى و ايمانى آن براى پرداخت كننده، نقش مؤثرى در تعديل ثروت و توزيع آن ميان افراد جامعه ايفا مى‌كند؛ زيرا دولت اسلامى وظيفه دارد زمينه اشتغال و كار را براى همگان فراهم نمايد تا افراد، با كار و تلاش خودشان زندگى كنند؛ اما انسان‌ها متفاوت‌اند؛ بعضى زمين‌گير و بيمارند و عده‌اى با اين‌كه كار مى‌كنند، نتيجه كارشان وافى به هزينه زندگى‌شان نيست و دولت اسلامى موظف است كه با منابعى كه در اختيار دارد، به كمك آنان بشتابد.

خمس به دو قسم تقسيم مى‌شود: نيمى از آن، سهم امام 7 است كه بايد توسط حاكم اسلامى در مصالح اسلام و مسلمانان هزينه گردد [1] و نيم ديگر آن، سهم سادات است؛ پس افرادى كه از طرف پدر به حضرت عبدالمطلب منسوب بوده و داراى شرايط زير باشند، مستحق دريافت خمس هستند (شرايط سيدى كه مى‌توان به او خمس داد):

1- فقير باشد و يا در سفر مانده باشد (هر چند در شهر خود فقير نباشد)؛ 2- شيعه دوازده امامى باشد؛ 3- آشكارا معصيت نكند (بنابر احتياط واجب) و دادن خمس، كمك به گناه او نباشد. [2]

موارد خمس‌

1- غنايم جنگى و آن، اموالى است كه مسلمانان در جنگ با كفار به دست آورده‌اند.

2- معادن همانند معدن طلا و نقره، مس، آهن، نفت، زغال سنگ و ... كه بعد از كسر هزينه استخراج و تصفيه، اگر به حد نصاب برسند به آن‌ها خمس تعلق مى‌گيرد و حد نصاب معدن اين است كه اگر از جنس طلا و نقره نباشد، بيست دينار يا دويست درهم ارزش داشته باشد.

3- گنج؛ مالى كه از نظر عرف گنج محسوب مى‌شود در صورتى كه صاحبش شناخته نشود، متعلق به يابنده است و وى بايد خمس آن را بپردازد.

4- جواهراتى همچون مرواريد، مرجان و ... كه توسط غواصان از درياها و نهرهاى بزرگ‌

[1] - چنان كه حضرت امام على 7، هزينۀ جنگ و لشكركشى عليه معاويه را از خمس پرداخت نمود. ر. ك. معالم‌المدرستين، علامه سيد مرتضى عسكرى، ج 2، ص 158، مؤسسة البعثة، چاپ اول

[2] - توضيح المسائل، م 1835-1841