منبع بودن اجماع به اين معناست كه فقيه مى‌تواند در مقام استنباط حكم شرعى اتفاق فقها را مستند خود قرار داده، بر طبق آن فتوا دهد.

البته اجماع نزد اهل سنت دليل مستقلى در كنار كتاب و سنت محسوب مى‌شود؛ و براى اولين بار از آن، براى اثبات مشروعيت خلافت ابوبكر استفاده كرده‌اند؛ اما در فقه اماميه اجماع دليل مستقلى نيست، بلكه به عنوان كاشف از سنّت معصوم : معتبر است، يعنى در واقع، حجت اصلى همان سنّت است كه اجماع يكى از راه‌هاى اثبات آن است. البته اعتبار اجماع در صورتى است كه دليل ديگرى غير از اجماع در كار نباشد وگر نه اجماع به خاطر احتمال استناد به آن دليل، از اعتبار ساقط است كه در اصطلاح، اجماع مدركى ناميده مى‌شود.

چگونگى كشف اجماع از رأى معصوم 7: اجماع، در صورت كشف قطعى از رأى معصوم، معتبر است. براى اثبات رأى معصوم از اين طريق راه‌هاى متفاوتى ارائه گرديده است كه ما در اين‌جا به راهى كه مورد پذيرش بيشتر فقهاى متأخر بوده و راه حدسى ناميده مى‌شود اشاره مى‌كنيم:

اگر فقهاى اماميه در طول تاريخ فقه بر يك حكم شرعى اتفاق نظر داشته باشند، وجود چنين وحدت و اتفاقى ما را به اين حقيقت رهنمون مى‌سازد كه اتفاق ياد شده بدون دليل نبوده و نشأت گرفته از رأى امام معصوم 7 است. نظير اين‌كه اگر شاگردان يك مكتب درباره مسأله‌اى اتفاق نظر داشته باشند، مى‌توان نتيجه گرفت كه آنان رأى خود را از استادشان گرفته‌اند.

اين روش در صورتى مفيد و معتبر است كه همه فقهاى عصر ائمه : دست كم تا زمان شيخ طوسى، بر يك حكم شرعى اتفاق نظر داشته باشند وگرنه صرف اتفاق نظر فقها در قرون بعد، كشف قطعى از رأى معصوم ندارد. [1]

4- عقل‌

از ديدگاه فقهاى اماميه عقل نيز منبع مستقلى براى استنباط احكام فقهى است. يعنى مى‌توان از طريق عقل هم حكم شرعى را استنباط كرد، مشروط بر آن‌كه دليل عقلى، يقين به حكم شرعى بياورد وگرنه دليل عقلى گمان‌آور، حجيّت و اعتبار ندارد. با توجه به اين‌

[1] - ر. ك. اصول الفقه، ج 3-4، ص 108-109