فقاهت در عصر ائمه :‌

كار تدوين فقه اهل بيت :، توسط شاگردان و اصحاب ائمه : آغاز شد، هر يك از آنان، در موضوعات گوناگون فقهى، كتاب [1] مى‌نوشتند كه از ميان آن‌ها، چهارصد كتاب به نام «أربع مأة» معروف شد. «اصل» به آن كتاب روائى گفته مى‌شود كه مصنف، روايات آن را از امام 7 شنيده يا از كسى كه از امام شنيده روايت مى‌كند. [2] بنابر نقل شيخ مفيد، چهارصد اصل يادشده، از زمان امير مؤمنان 7 تا زمان امام حسن عسكرى 7 تدوين شده است. [3]

در كتب فقهى اصحاب در عصر ائمه : تنها روايات مربوط به موضوعات فقهى جمع‌آورى مى‌شد و فقه نه به صورت فتاوايى مدوّن، بلكه در شكل روايات و احاديث متبلور بود و احكام شرعى به شكلى ساده، از همان روايات فهميده مى‌شد. [4]

در اين مرحله، هر چند محور اساسى، گردآورى احاديث و حفظ آن‌ها بود، ليكن روش تربيتى ائمه : به گونه‌اى بود كه اصحابِ خود را فقيه و مجتهد بار مى‌آوردند تا خود بتوانند حكم فروع را از اصول استنباط كنند.

امام رضا 7 در روايتى خطاب به ياران خود فرمود:

«عَلَيْنا الْقاءُ الاصُولِ وَعَلَيْكُمُ التَّفْريعُ» [5]

بر ماست كه اصول (كلى احكام) را بر شما القا كنيم و بر شماست كه هر فرعى را به اصل خود بازگردانيد.

[1]- ابراهيم ابورافع كه از اصحاب پيامبر 6 و شيعيان على 7 بود، اولين كتاب فقهى را در زمينه آداب و احكام وبرخى مسائل قضايى نوشت. فرزندش على بن ابى‌رافع كه منشى امير مؤمنان 7 و از بزرگان شيعه بود، كتاب‌هايى دربارۀ احكام وضو، نماز و ساير موضوعات فقهى تدوين كرد. ر. ك. معجم رجال الحديث، آية‌اللّٰه خوئى، ج 1، ص 178-177

[2] - ر. ك. كليات فى علم الرجال، ص 460

[3] - ر. ك. همان، ص 467

[4] - ر. ك. العالم الجديدة، ص 46

[5] - وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 18، ص 41