انديشى و اعتقاد به آسيب پذيرى اجتهادات و انديشه‌ها را زنده كرد. وى در مباحث اصولى، خبر واحد عارى از قرائن صحّت را حجّت نمى‌دانست. [1] و استدلال‌هاى فقهى وى در كتاب سرائر نيز، گسترده‌تر از كتاب مبسوط شيخ است و قواعد اصولى را بيشتر اعمال كرده است. ابن ادريس براى مبارزه با جوّ حاكم بر فقه آن دوره كه ميدان دار آن شيخ طوسى بود، ناچار بود مواردى را كه با شيخ اختلاف نظر داشت با دلايل بيشترى به اثبات رساند. [2]

فقاهت از قرن هفتم تا دهم‌

در قرن هفتم شخصيت‌هاى ممتاز و صاحب نظرى در جهان فقاهت ظاهر شدند و ديدگاه‌هاى فقهى شيخ الطائفه را تهذيب و آن‌ها را به شكلى پخته و منجسم عرضه كردند. برخى از اين فقيهان عبارتند از:

1- «محقق نجم الدين جعفر بن حسن حلى» (م 676 ه) صاحب كتاب شرائع الاسلام كه بعد از نهايه شيخ محور بحث و تدريس در حوزه‌هاى علمى شيعه قرار گرفت. او شاگرد شاگردان ابن ادريس است. «محقق» [3] كتاب «معارج» و «نهج الوصول الى معرفة الاصول» را نيز در علم اصول تدوين كرد.

2- «حسن بن يوسف بن على بن مطهر حلى» معروف به علامه حلىّ (م 766 ه) كه خواهرزاده محقق و شاگرد وى بوده است. او در چارچوب فقه شيخ طوسى و محقق، كوشش پى‌گيرى براى بسط و تنقيح فقه مبذول داشت و تأليفات فراوانى در فقه تطبيقى و تفريعى بر جاى گذاشت كه همه آنها مرجع فقهاى بعدى و از منابع اصيل فقه شيعى به شمار مى‌رود. بعضى از كتابهاى وى عبارتند از: «مختلف الشيعه، تذكرة الفقهاء، منتهى المطلب، قواعد الاحكام، تحرير الاحكام الشرعيه، ارشاد الاذهان و تبصرة المتعلمين».

علامه دو نقش اساسى در فقه ايفا كرد: نخست گسترش و تفريع بخش معاملات؛ وى‌

[1] - ر. ك. معجم رجال الحديث، ص 15، ص 64

[2] - ر. ك. المعالم الجديدة، ص 75-72

[3] - لقب «محقق» به طور مطلق در اصطلاح فقها از آن اين شخصيت برجسته فقهى است