مى‌توان از اين دانشمندان نام برد: سيد مهدى بحرالعلوم (م 1212 ه)، ميرزا ابوالقاسم قمى (م 1227 ه) صاحب كتاب قوانين الاصول، مولى احمد نراقى (م 1245 ه) و شيخ محمد حسن نجفى (م 1266 ه) صاحب كتاب جواهر الكلام كه بزرگ ترين كتاب فقهى است كه در مدت سى سال تدوين شده است. [1]

از شيخ انصارى تا امام خمينى (ره)

آخرين تحول اساسى كه در فقه شيعه روى داد و موجب پيدايش مكتبى نو گرديد، روش بسيار دقيق فقهى و اصولى «شيخ مرتضى بن محمدامين انصارى» (م 1281 ه) است كه چهره فقه را به كلى دگرگون ساخت. او مباحث اصول عمليه را گسترش داد و با موشكافى‌ها و دقت‌هاى بى‌نظير، آن را به شكل فنّى بسيار ظريف در آورد؛ سپس فقه به خصوص مبحث معاملات را بر همان روش اصولى تفريع نمود بدين ترتيب مجموعه فقهى وى برترى چشم‌گيرى بر كتب پيشين يافت. دو كتاب رسائل و مكاسب شيخ هنوز محور بحث و تدريس در حوزه‌هاى علميه است و سبك فقهى و اصولى‌اش، همچنان بر جوامع علمى شيعه حكمفرماست. البته با وجود آن كه فقهاى بزرگى بعد از وى در جهان فقاهت درخشيدند امّا همگى، همان سبك فقهى ايشان را در پيش گرفتند و در نتيجه فقه شيعه با تنقيح مبانى و فروع آن، به درجه والايى از ظرافت و كمال بى سابقه نائل شد.

انديشمندان بزرگى كه بعد از شيخ انصارى درخشيدند و هر يك نقش مؤثرى در پيشبرد فقه و اصلاح سياسى- اجتماعى جوامع شيعى به‌ويژه ملت مسلمان ايران داشتند، عبارتند از:

1- حاج ميرزا محمد حسن شيرازى (م 1312 ه) كه با تحريم تنباكو، قرارداد استعمارى رژى را لغو كرد.

2- آخوند ملامحمد كاظم خراسانى (م 1329 ه) كه به ضرورت مشروطيت فتوا داد.

كتاب «كفاية الاصول» وى هنوز از كتب درسى حوزه‌هاى علميه شيعه است.

[1] - ر. ك. خدمات متقابل اسلام و ايران، ص 496-498