شرط وجود قدرت و توانايى براى انجام تكاليف شرعى به دو صورت لحاظ شده است؛ گاهى وجود قدرت، جزو موضوع تكليف است؛ مثلًا وجوب حج زمانى بر عهده شخص مى‌آيد كه او قدرت بر اين كار را داشته باشد و در صورت نداشتن قدرت، اصلًا وجوبى در كار نيست. خداوند متعال درباره وجود حج مى‌فرمايد:

(وَللَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا) [1]

و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند؛ آنها كه توانايى رفتن به سوى آن را دارند.

در اينجا قدرت بر حج رفتن، به صراحت در موضوع حكم اخذ شده است. بنابراين كسى كه استطاعت حج ندارد، تكليفى بر او نيست و لزومى هم ندارد كه دنبال تحصيل استطاعت برود، بلكه هرگاه، به طور طبيعى و خود به خود، توان ماليش افزايش يافت، به حدّى كه بتواند به حج برود، حج بر او واجب مى‌شود.

اما گاهى نيز تكليف به طور مطلق وضع شده و موضوع مشروط به قيد قدرت نشده است. در اين صورت، تكاليف از نظر عقلى مشروط به قدرتند و اگر انسان قدرت فعلى بر انجام تكليف ندارد و با تحصيل قدرت مى‌تواند وظيفه‌اش را انجام دهد، واجب است تحصيل قدرت كند تا بتواند تكليفش را انجام دهد و عجز و ناتوانى فعلى اش عذرى محسوب نمى‌شود. مثل اينكه دشمن به سرزمين اسلامى تجاوز كرده و ما قدرت مقابله با آن را نداريم، امّا مى‌توانيم با كسب توانايى‌ها و تهيه ابزار لازم، وظيفه دفاع را انجام دهيم؛ در اين صورت واجب است براى تحصيل قدرت، تمام تلاش خود را به كار گيريم.

رشد

رشد در برابر سفاهت عبارتست از انجام كارها به شيوه عقلايى و با مراعات مصالح و مفاسد آنها و داشتن لياقت و شايستگى براى انجام كارى كه بر عهده وى نهاده مى‌شود خلاصه انسان رشيد كسى است كه به بلوغ روحى و عقلى رسيده باشد. [2]

[1] - آل عمران (3)، آيه 97

[2] - ر. ك. تحرير الوسيله، ج 2، ص 16