رعب و وحشت از اندازه بيرون رفت به طورى كه مردم ترجيح مى‌دادند به آن‌ها زنديق يا كافر گفته شود، ولى شيعه على گفته نشود. [1]

از جمله بزرگان شيعه كه به دست معاويه كشته شدند اين‌ها بودند: حُجْر بن عدى و هواخواهانش، رشيد هَجَرى، عمرو بن حمق خزاعى، أوفى بن حصن، عبدالله حضرمى و هوادارانش، جويرية بن مسهر عبدى، صيفى بن فُسَيْل و عبدالرحمن عنزى.

از جمله بزرگان شيعه كه معاويه آنان را زير فشار و تنگناى شديد قرار داد اين‌ها بودند:

عبدالله بن هاشم مرقال، عدى بن حاتم طائى، صعصعة بن صوحان، عبدالله بن خليفه طائى و بسيار بانوان با ايمانى كه هرگز احترامشان را پاس نداشت و ايشان را ترساند.

سياستِ تبعيد معاويه را نيز بايد بر اين‌ها افزود. او به دليل افزايش شمار معارضان شيعه در كوفه، پنجاه هزار تن از آنان را به خراسان تبعيد كرد. [2]

به نظر مى‌رسد كه- جداى از هدف‌هاى فراوان ديگر- هدف معاويه از اعمال چنين سياستى اين بود كه شمار شيعيان را به اندازه‌اى كاهش دهد، كه هرگاه كسى از رهبرانشان آهنگ قيام عليه حكومت اموى كرد، در بهترين صورت ممكن هم، جز شمارى اندك كه با سرعت و سهولت بشود آنان را از ميان برد نيابد.

5- تقسيم امّت اسلامى به قبايل و طبقات اجتماعى‌

يكى از پايه‌هاى مهمى كه معاويه حكومتش را بر آن بنا نهاده بود، سياست استكبارى شناخته شده در ميان ملت‌هاى مستضعف يعنى «تفرقه بينداز و حكومت كن» بود. عصبيتى، كه با آمدن اسلام مرده بود، به دست معاويه زنده و عنانش رها گذاشته شد تا جمع امّت اسلامى را بپراكند. او كشت و كشتار قبيله‌اى را بار ديگر به شدت رواج داد و موالى را زبون كرد و در فشار گذاشت و فرودستان را خوار كرد. ميان عطا و منزلتِ بلاد اسلامى، فرق نهاد، همان طورى كه ميان اشراف و افراد قبايل تمايز قايل شد. همه اين سياست‌ها براى اين بود كه امّت- در حال تفرقه و خونريزى- خودش را ناچار ببيند تا با اطاعت و

[1] - شرح نهج‌البلاغه، ج 11، ص 15- 16.

[2] - ر. ك. حياة الامام الحسين، ج 2، ص 167- 178.