و براى نشان دادن هر چه بيش‌تر وفادارى خود نسبت به هيأت حاكمه همه نفوذ و نبوغ خويش را در اين راه به كار مى‌بستند. تقسيم شدن سرهاى شهيدان كربلا ميان قبايل، خود دليل روشنى بر حالت ذلت‌بارى است كه قبايل عرب در نتيجه رقابت و كشت و كشتار و فخرفروشى جاهلى نسبت به يكديگر، بدان دچار گشتند. يعنى درست همان ضد ارزش‌هايى كه اسلام آن‌ها را مدفون ساخته بود، پس‌از سقيفه روز به روز بزرگ‌تر مى‌شد.

6- ضعف معنوى و روحى امّت‌

در نتيجه مجموع سياست‌هاى گمراه كننده معاويه در سطوح گوناگون فكرى، اجتماعى، سياسى و معنوى، امّت اسلامى به نهايت درجه پستى رسيد. دنيادوستى و ناخشنودى از مرگ سراسر وجودشان را فرا گرفت؛ و سستى‌اى كه از روز سقيفه در روحشان آغاز به رسوخ كرده بود، تا به آن‌جا پيش رفت‌كه آنان را از يارى همه جريان‌هاى حق‌طلبانه بازداشت.

اخلاقيات مردم چنان بد شد كه مردان خوشنام قبايل بى‌هيچ توجهى به پارسايى و پرهيزگارى، دين خود را به صراحت به دنياى معاويه مى‌فروختند. نقل شده است كه گروهى از اشراف عرب نزد معاويه رفتند. او به هر كدامشان صد هزار درهم بخشيد، بجز حُتات- عموى مرزدق-، كه هفتاد هزار جايزه گرفت. حتات چون اين را دانست با عصبانيت رو به معاويه كرد و گفت: مرا در ميان بنى تميم رسوا ساختى. حسب و نسبم كه روشن است، آيا سالمند نيستم؟ آيا قبيله‌ام از من فرمان نمى‌برند!؟

گفت: چرا.

گفت: پس چرا به من كم‌تر از ديگران بخشيدى و به دشمنانت بيش از دوستانت دادى؟

گفت: من دين مردم را از آنان خريدم و تو را به دينت و نظرت درباره عثمان وانهادم (وى طرفدار عثمان بود).

گفت: بيا و دين مرا هم خريدارى كن.

آن‌گاه معاويه دستور داد تا به او جايزه كامل دادند ... [1]

فرصت‌طلبى و سودپرستى ميان مردم رواج يافت، همه تلاش آنان سالوس و

[1] - الكامل فى التاريخ، ج 3، ص 468.