بوديم كنار نهاديم و به باطلى كه آن را نكوهش مى‌كرديم وارد شديم، تن به پستى داديم و به فرومايگى خشنود شديم، مردم چيزى را مى‌خواستند و ما چيزى را، آنان با به دست آوردن آنچه مى‌خواستند شادمان بازگشتند و ما با آنچه خوش نمى‌داشتيم اندوهناك بازگشتيم، امام در پاسخ وى فرمود: اى حجر. همه مردم آنچه را كه تو دوست مى‌دارى، دوست نمى‌دارند، من مردم را آزمودم. اگر آنان نيز نيت و بصيرتى چون تو مى‌داشتند من نيز پيش مى‌رفتم.

راه‌هاى موجود فراروى امام حسن عليه السلام‌

موضع امام حسن عليه السلام در برابر اين آزمايش سخت، همان موضع امام معصومى كه در رفتار و كردارش اشتباه راه نمى‌يابد بود. اين چيزى است كه اعتقاد حق ما نسبت به امامت مولاى ما امام حسن مجتبى به ما حكم مى‌كند. اما در مقام تحليل و بررسى گزينش هايى كه بر سر راه امام عليه السلام وجود داشت، از نظر تاريخى اين گزينش‌ها را مى‌توان به صورت زير برشمرد:

1- باقيماندن بر حالت موجود، يعنى حالت نه جنگ و نه صلح. امام عليه السلام مى‌دانست كه دوام اين وضعيت در آن شرايط ممكن نيست. زيرا سستى و بى‌وفايى مردم كوفه نسبت به ايشان رو به فزونى نهاده خيانت اطرافيانش بسيار گشته بود. معاويه نيز حالت متاركه را نمى‌پذيرفت، زيرا اصرار داشت كه همه سرزمين‌هاى اسلامى را، با زور يا با رضايت، زير فرمان خويش درآورد. بنابر اين ناگزير بايد يا حالت جنگ مى‌بود و يا حالت صلح.

2- حالت جنگ و احتمال‌هاى آن- با وجود حالت روحى و روانى سپاهى كه از توده‌هايى با عقايد گوناگون ولى بى‌همّت تشكيل شده بود، امكان هيچ‌گونه پيروزى سرنوشت‌ساز و قطعى‌اى براى امام حسن عليه السلام وجود نداشت. همچنين با توجّه به اين كه توازن قوا به ميزان چشم‌گيرى به نفع معاويه دگرگون شده بود، احتمال اين كه جنگ با وى، پايانى همانند پايان متزلزل صفين هم داشته باشد، بسيار ضعيف بود.