انتخاب نخست، راه پيروزى نظامى قطعى بر معاويه بود. براى اين منظور ناچار بايد بخشى از امّت كه دست كم براى تحمل پيامدها و مقتضيات يك جنگ سهمگين كافى باشد، بسيج مى‌گشت. ولى آيا در آن روزگار امّت اسلامى از چنين آمادگى بزرگ روحى و عملى برخودار بود؟

نويسنده كتاب «ثورة الحسين ظروفها الاجتماعيه و آثارها الانسانيه» (شرايط اجتماعى و پيامدهاى انسانى قيام امام حسين «ع») از وضعيت امّت در اين دوران تصويرى ارائه داده است كه باهم مى‌خوانيم. او مى‌گويد: جنگ‌هاى صفين، جمل و نهروان و جنگ‌هاى زودگذر كه پس از حكميت، ميان بخش‌هاى سوريه و مناطق مرزى عراق، حجاز و يمن روى داد، تمايل به صلح و آرامش را در ياران امام عليه السلام پديد آورد. پنج سال بود كه بر آنان مى‌گذشت و در اين مدت هنوز سلاح يك جنگ را بر زمين نگذاشته بودند كه براى جنگى ديگر آن را مى‌كشيدند. آنان با گروهى ناآشنا نمى‌جنگيدند، بلكه جنگ‌شان با قبايل و برادران ديروزشان و كسانى كه يكديگر را مى‌شناختند بود.

احساسى كه در پايان دوران على عليه السلام و در پى شكست در برابر حيله‌گرى دشمن در روز تحكيم، به وضوح رو به آشكار شدن نهاد، به نفع دشمنان امام از سران قبايل و ديگرانى تمام شد كه دريافته بودند سياست امام عليه السلام برآورنده خواسته‌هاى آنان، كه به وسيله سياست معاويه در دادن مال و ولايات شعله‌ور مى‌شد، نيست. از اين رو در صدد برآمدند تا هر چه بيش‌تر به اين احساس دامن بزنند و بر آن تأكيد بورزند. روحيه قبيله‌گرايى كه پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از بند رهيد و در دوران عثمان به اوج خود رسيده بود نيز به تأثير و نفوذ اين رهبران در ميان جامعه كمك كرد. دنياى انسانى كه روح قبيله‌گرايى دارد، قبيله اوست. با تأثرش متأثر مى‌شود، به هر سو كه برود او نيز مى‌رود، با هر كس دشمنى كند او نيز دشمنى مى‌كند و به همه امور از زاويه ديد قبيله مى‌نگرد. زيرا او در برابر ارزش‌هايى كه نسبت به او فروتنى مى‌كنند فروتن است؛ و همه احساسات قبيله در رئيس آن متمركز است. رئيس در يك جامعه قبيله‌اى اختياردار و جهت‌دهنده كلّ قبيله است ... هنگامى كه امام عليه السلام براى بار دوم مردم را به جنگ با گروه‌هاى نظامى‌