مفهوم اين سخن اين است كه نيت رفتن به عراق بر اثر نامه‌هاى عراقيان پس از مرگ معاويه به وجود نيامد، بلكه اين نيّت و آهنگ، پيش از اين نامه‌ها، بر اساس منطق شهيدى كه در پى انتخاب بهترين سرزمين براى شهادت خويش است، در دل امام وجود داشت؛ و نامه‌هاى عراقيان جز يك انگيزه ظاهرى براى تأكيد اين نيّت و تصميم نبود.

مهم‌ترين عامل قيام حسينى‌

امام حسين عليه السلام در ديدار با برادرش عمر أطرف، كه به وى گفت: «چرا دست بيعت ندادى؟» دلايل خوددارى قاطع خود را از بيعت با يزيد اعلام داشت و فرمود: «هرگز تن به ذلت نخواهم داد». به برادرش، محمد حنفيه، نيز همين خوددارى از بيعت را قاطعانه اعلام داشت و فرمود: «برادرم، به خدا سوگند اگر در دنيا پناهگاه و ملجأى يافت نشود، هرگز با يزيد بن معاويه بيعت نخواهم كرد».

اين خوددارى قاطعانه از بيعت با يزيد- به عنوان نخستين عامل از عوامل مؤثر در قيام حسينى- چنانچه ناشى از انگيزه‌اى شخصى مى‌بود، آن حضرت در صورتى كه بنى‌اميه از وى خواستار بيعت نمى‌شدند سكوت مى‌كرد و مشكل اين حكومت با امام عليه السلام در همين جا پايان مى‌يافت.

ولى عامل خوددارى امام از بيعت ناشى از يك دليل عقيدتى يعنى خطر نابودى اسلام در صورت سكوت امام در برابر حاكمى چون يزيد بن معاويه بود. چنان كه آن حضرت، خود فرمود: «هنگامى كه امّت گرفتار حاكمى چون يزيد گردد، فاتحه اسلام را بايد خواند»؛ و همين عامل بود كه امام را در برابر مسؤوليت حركت و قيام براى اصلاح امّت جدش و امر به معروف و نهى از منكر قرار مى‌داد.

اين دليل عقيدتى مشترك، همانى است كه در حقيقت عامل خوددارى از بيعت و عامل امر به معروف را به هم آميخته است و تفكيك ميان اين دو در مقام سخن جز يك تفكيك اعتبارى نيست.

در حقيقت نتيجه اين به هم آميختگى اين بود كه عامل خوددارى از بيعت، اهميت فراوانش را وامدار اهميت بزرگ‌ترى بود كه به عامل اصلاح و امر به معروف و نهى از