آن كه از نيروهاى مخالف هر چند توانا باشند پروا كنند. اينان با اصرار تمام زندگى خود را به خطر مى‌اندازند، به اين اميد كه روزى هدفشان را به اجرا درآورند و بر مردم حكومت كنند و اداره امور را به تنهايى در دست گيرند و در زمين از ديگران برتر باشند ...» [1] اين دسته از منافقان نيز براى مصالح اسلام تا جايى كه در راستاى هدف‌هاى مطلوب خودشان باشد تلاش مى‌كنند. علامه طباطبائى مى‌گويد: «پى آمد چنين نفاقى جز دگرگون كردن اوضاع و كمين كردن عليه اسلام و مسلمانان و فاسد كردن جامعه دينى نيست. حتى چنين منافقانى، تا آن جا كه بتوانند جامعه را تقويت مى‌كنند و مال و مقامشان را در راه آن فدا مى‌سازند، به اين منظور كه اوضاع جامعه به سامان آيد و براى بهره‌بردارى خودشان آماده شود و آسياب امور مسلمانان در راستاى منافع شخصى آنان به گردش درآيد. آرى اين گونه منافقان هرگاه متوجّه شوند كه چيزى امنيت و اقتدار آنان را به خطر مى‌اندازد، با آن به مخالفت بر مى‌خيزند و كارشكنى مى‌كنند تا اين كه امور را به مجراى هدف‌هاى فاسد خودشان باز گردانند.» [2]

تدبّر كافى در تاريخ صدر اسلام، به‌ويژه سيره شريف نبوى بر پيشانى بسيارى از صحابه مهر اين اتهام را مى‌زند كه اسلامى طمع‌ورزانه داشته‌اند نه ايمانى خالصانه! زيرا تحليل وقايع و رويدادهاى اين دوره به روشنى نشان مى‌دهد كه رفتار و موضع‌گيرى‌هاى اين دسته از صحابه، مصداق بارز رفتار منافقان است.

2- دست يافتن به جايگاه معنوى در دل حكمرانان يا مسلمانان به منظور «تخريب از داخل»؛ و مصداق آن كسانى هستند كه اهل كتاب در صفوف جامعه اسلامى وارد كردند.

مثل «كعب الاحبار» يهودى و «تميم دارى» مسيحى.

3- رسيدن به اهدافى كم‌اهميت‌تر، مثل غنايم، رشد و توسعه منافع شخصى در پرتو مصالح اسلامى يا حمايت از قوميت و امثال آن. مصاديق اين نوع طمع‌ورزان، سودپرستانى هستند كه شمار آنان نيز فراوان است.

علاوه بر اين‌ها كسانى بودند كه در آغاز به اسلام ايمان آوردند، اما در ادامه راه پس از

[1] - تفسير الميزان، ج 19، ص 289.

[2] - همان.