را راه دستيابى به برترى مادى قرار داد و اشرافيت قريش كه با به قدرت رسيدن ابوبكر موقعيّت خود را تقويت كرده بود- توجيه جديدى براى برترى جويى و در دست گرفتن سرنوشت مردم بخشيد. تمام معيارهاى قريش را از ديگران در دريافت عطا برتر مى‌شمرد و مفهوم اين قاعده اين بود كه قريش از همه برتر است، چون «قريش» است و براى زورگويى و برترى‌طلبى به توجيه ديگرى نياز نيست.

اين اصل زمينه جديدى را براى برخوردهاى قبيله‌اى ميان ربيعه و مُضر و ميان اوس و خزرج پديد آورد؛ چرا كه متضمن برترى همه مُضَر بر همه ربيعه و برترى اوس بر خزرج بود. به‌پندار ما با اين اصل نخستين پايه نژادپرستى ميان مسلمانان عرب و ديگر مسلمانان بود كه با خط مشى عمر مبنى بر برترى دادن عرب بر عجم و آزاد بر بنده، بنياد نهاده شد. [1]

طولى نكشيد كه عمر، خود وسعت آثار زيانبارى را كه اين اصل در زندگى امّت اسلامى پديد آورد ديد؛ و مشاهده كرد كه روح حزب‌گرايى و تفرقه به جامعه سرايت كرد و احساس ممتاز و بى‌مانند بودن نزد قريش رو به فزونى نهاد و كينه و حسد و نارضايى و پى‌جويى بدى‌هاى يكديگر در ميان قبايل گسترش يافت؛ و اين از عوامل مهمى بود كه زمينه فتنه را در ميان مسلمانان فراهم آورد.

شايان ذكر است كه مبناى عمر در عطا، انحراف روشن از سيره رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و روش ابوبكر در اين زمينه بود. بنابر اين سزاوار بود كه امّت اسلامى رودرروى او بايستد و بر اساس خيرخواهى و امر به معروف و نهى از منكر او را را از اين كار باز دارد؛ و در صورت خوددارى و سرپيچى او را با شمشير راست كند. اما تاريخ هيچ اعتراضى را از امّت در برابر اين عمل عمر گزارش نمى‌دهد و اين يكى از عوامل فراگير شدن ضعف معنوى و روحى‌اى بود كه امّت اسلامى در نتيجه اجتماع سقيفه بدان دچار گشت.

2- 2- شورا

گرچه موضوع بحث درباره نتايج اين نقطه عطف اساسى و پيامدهاى بزرگ آن در زندگى اين امّت براى ما حايز اهميت است، اما پيش از آن بناچار بايد تأكيد كرد كه اين شوراى ادعايى از شورا چيزى جز نامى نداشت؛ ماهيت آن چنين بود كه طرح آن را عمر

[1] - ثورة الحسين عليه السلام، ظروفها الاجتماعيه وآثارها الانسانيه، ص 29.