آتش فتنه همچنان در حال خروش بود و عوامل گوناگون آن را شعله‌ور مى‌ساخت، تا آن كه زمام امور از كف رفت و با كشته شدن عثمان فاجعه به اوج خود رسيد.

جزئيات اين رويداد در كتاب‌هاى تاريخى آمده است.

پيامدهاى دوران عثمان‌

مهم‌ترين پيامدهاى خلافت عثمان كه بر مسير آينده حركت امّت اسلامى تأثير گذاشت، اين‌ها بود:

1- گسترش شكاف طبقاتى‌

شكاف طبقاتى كه در نتيجه روش عمر در عطا ايجاد شده بود بيش‌تر شد. زيرا بخشش‌هاى فراوان عثمان به سوى اعيان قريش از بنى اميه و ديگران، به ويژه برخى اعضاى شورا، سرازير گشت؛ و كارگزاران او در ولايات نيز روش او در مدينه را پيش گرفتند؛ و بيت المال‌هاى محلى را به خويشاوندان، ياران و نزديكانشان مى‌بخشيدند.

عثمان با گرفتن يك تصميم مالى راه فعاليت‌هاى مالى گوناگون را بر روى طبقه ثروتمند گشود. وى به مردم اجازه داد تا درآمدى را كه از زمين داشتند به محل سكونتشان انتقال دهند. به دنبال آن ثروتمندان به سرعت درصدد استفاده از اين موقعيّت برآمدند و با اندوخته‌هايشان در سرزمين‌هاى مفتوحه زمين خريدند و به بهره‌بردارى از آن پرداختند.

ثروت‌هاى اينان رشدى عظيم يافت، و روز به روز بر نيروى اين طبقه طماع در حكومت و قدرت، افزوده مى‌گشت. تا آن‌جا كه درآمد روزانه طلحه از عراق به بيش از هزار دينار رسيد؛ و 132 دارايى عبدالرحمن بن عوف 84000 دينار بود؛ يعنى كل دارايى او به 000/ 688/ 2 دينار بالغ مى‌شد. زبير از خود پانصد هزار دينار، هزار اسب و هزار غلام و كنيز به جاى گذاشت. طلاهاى به جا مانده از زيد بن ثابت را با تبر مى‌شكستند؛ اين به استثناى اموال و املاك به جا مانده از او بود كه صد هزار دينار قيمت داشت. [1] جز كسانى كه نام برديم بسيارى افراد ديگر نيز بودند.

در كنار اين طبقه خوشگذران و برتر، طبقه بزرگ و فقير ديگرى بود كه نه زمينى داشت و نه مالى؛ و آن طبقه نظاميان و خانواده‌هايشان بود. سبب پيدايش اين طبقه اين بود كه‌

[1] - ر. ك. مروج الذهب، ج 2، ص 331- 333.