بیهق در خراسان به دنیا آمد و به بیهقی حکیم معروف است. به سرزمین های بسیاری رفت وآمد کرد و دانشمندانی را دیدار کرد و از آنان بهره مند شد. او از دانش و فرهنگی بهره جست که علم آخرت و دنیا را در خود جمع کرده بود. بیهقی، زندگانی خود را به تألیف، وعظ و تدریس نهاد و تألیفاتی از خود به جای گذاشت؛ ازجمله: تتمة دمیه القصر، مشارب التجارب و غرائب الغرائب در تاریخ، تاریخ حکماءالاسلام، اسرارالحکیم در حکمت، شرح نهج البلاغه، احکام القراءات، تاریخ بیهق و ریاض العقول. شایان ذکر است شخصیت مورد نظر غیر از بیهقی لغوی احمدبن علی متوفای 544 ق و غیر از بیهقی فقیه احمدبن حسین متوفای 458ق و غیر از بیهقی ادیب و مورخ محمدبن حسین متوفای 470ق است. 6

مودودبن زنگی

مودودبن عمادالدین زنگی بن آقسنقر، قطب الدین معروف به اعرج، حاکم موصل و برادر نورالدین محمود، حاکم شام. او پس از مرگ برادر بزرگش سیف الدین غازی به سلطنت موصل رسید. سیره مودود از همه پادشاهان بهتر بود. با رعیت رفتاری نیکو داشت و بسیار به آنان احسان می کرد؛ ازاین رو محبوب خرد و کلان بود. خوش محضر بود و اخلاقی جوانمردانه داشت. او در چهل سالگی درگذشت. 7

هیتی

نصربن حسن هیتی، شاعر دمشقی منسوب به هیت از توابع حوران. عماد اصفهانی در کتاب الخریده (بخش شام) قصایدی از او آورده است که در آن کسانی که شاعران را ناچیز می شمرند، به باد انتقاد تند و گزنده گرفته است. بخشی از آن اشعار چنین است:

«می بینم گروهی در صدد رام کردن بزرگی و شرافتند؛ درحالی که شرافت از آنان می رمد و سرکشی دارد. آنان در سرودن شعر شریک ما نیستند؛ در بعضی از کارها [ی بد] با ما شریکند. آنان می پندارند گفتارهای ما دروغ است؛ ولی فراموش کردند ما با آنان در گفتار برابریم. اگر خلف وعده در اشعار ما عیب به حساب می آید، ما با آنان همتا و هم کفویم. نه ما به گفته خود عمل می کنیم و نه آنان؛ اگر خوب بنگری همه ما از این نظر شاعرانیم. ما و آنان درباره سخنان مان میان مردم، مدح ها و هجوها داریم. اگر ما (شاعران) دروغ بگوییم، می گویند خوب کردند؛ ولی اگر شما دروغ بگویید می گویند بد کردند. ما چشمانی داریم که از آنچه به ما نسبت می دهند، آکنده به حیاست. به خدا سوگند ! آنان هیچ وقت به روش ما نرفتند و ما از آنان بیزاریم. شگفتا ! آنان خیال می کنند ما (شاعران) از آنان پست تریم؛ درحالی که آنان زمینند و ما آسمان». 8

پی نوشت ها:

1. چهارشنبه اول محرم 565ق / 24 سپتامبر 1169م؛ پنج شنبه 11 ربیع الثانی 565ق / اول ژانویه 1170م.

2. تاریخ ابن اثیر، ج11، ص359؛ زبده الحلب، ج2، صص295، 302، 311 و 330.

3. وفیات الاعیان، ج4، ص395؛ الخریدة (بخش شام)، ج3، ص49؛ الوافی بالوفیات، ج1، ص141؛ الاعلام، ج7، ص107؛ دایره المعارف الاسلامیه، ذیل «ابن ظفر».

4. الخریدة (بخش شعرا مصر)، ج1، ص248؛ النجوم الزاهره، ج5، ص383؛ بدائع البدائه، (چاپ بولاق)، ص224؛ الاعلام، ج6، ص185.

5. تاریخ الادب الجغرافی، ج1، ص295؛ اعلام الجغرافیین العرب، ص368؛ دایرة المعارف الاسلامیه، ج2، ص446؛ الوافی بالوفیات، ج3، ص245؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، صص374 و 390؛ الاعلام، ج7، ص107.

6. مقدمه محمد کردعلی بر کتاب حکماءالاسلام بیهقی؛ دایره المعارف الاسلامیه، ذیل «بیهقی»؛ الاعلام، ج5، ص101.

7. تاریخ ابن اثیر، ج11، ص355؛ وفیات الاعیان، ج5، ص305؛ النجوم الزاهره، ج5، ص383؛ شذرات الذهب، ج4، ص216؛ العبر، ج4، ص191؛ البدایة و النهایه، ج12، ص261؛ الاعلام، ج8، ص265.

8. الخریدة (بخش مصر)، ج1، ص230؛ الاعلام، ج8، ص339.

566 ق / 1170 ـ 1171م1

رویدادها

خلافت عباسیان: درگذشت مستنجد باللّه، خلیفه عباسی و جانشینی پسرش محمدحسن و ملقب شدن وی به مستضی بامراللّه.

کارهای صلاح الدین در مصر: صلاح الدین بر قصر خلافت فاطمی چیره می شود. حاجبان و خدمه آن را عزل کرده و گروهی از شامیان را به جای آنان می گمارد و غلام خود، بهاءالدین قراقوش را سرپرست آنان می کند.

صلاح الدین، قضات شیعه را از کار برکنار می کند و مذهب اهل سنت را اعلان می کند و یک قاضی شافعی را به عنوان قاضی القضات سرزمین مصر تعیین می کند.

صلاح الدین، زندانی را ویران کرده و به جای آن مدرسه ای را برای شافعی مذهبان و مدرسه ای برای مالکیان می سازد. نام خلیفه فاطمی را از خطبه ها حذف می کند و به نام مستضی بامراللّه، خلیفه عباسی خطبه می خواند.

وقایع نظامی

تاخت و تازهای صلاح الدین بر موقعیت های صلیبیان: صلاح الدین، سپاهی را فرماندهی می کند و بر شهرهای غزه، عسقلان و رمله می تازد.

درگذشتگان

ابن خلال؛

ابوطالب معافری؛