مغرب، معروف به ورجله یا ورقله که در آنجا ساختمانی قرار داشته که محل اتراق فرقه اباضیه خوارج بوده است) و به آنجا منسوب است. وی آشنا به اصول فقه و اباضی مذهب بوده است. در جوانی به اندلس کوچ کرد و در قرطبه، مرکز دانش آن عصر اقامت گزید. از استادان آنجا دانش آموخت؛ سپس به وطنش بازگشت. بعد به سرزمین مشرق رفت و در پایتخت های آن سامان به سیاحت پرداخت و به آموزش دانش هایی که در آنها نامور بود، دست یازید. سفرهای علمی بسیاری داشت و به مناطق دورافتاده آفریقا رفت و در شناسایی راه های آن، گوی سبقت از اروپاییان ربود. چون از سفر بازگشت خانه نشین شد و یکسر به درس و تألیف روی آورد. از آثار اوست:

تفسیرالقرآن، العدل و الانصاف در اصول فقه، الدلیل لاهل العقول که این کتاب سفرنامه اوست و سفرهای خود را در آن ثبت کرده است، الدین و البرهان در عقاید اباضیه و مرج البحرین در منطق و هندسه و حساب. و کتاب مروج الذهب در فلسفه، این کتاب به بیشتر زبان های اروپایی برگردانده شده است. قصیده حجازیه ازجمله اشعار وی است که سفر حجازش را به نظم کشیده است او در هفتادسالگی در ورجلان درگذشت. 12

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم 570ق / اول اوت 1174م؛ چهارشنبه 6 جمادی الثانی 570ق / اول ژانویه 1175م.

[2] طبقات الاطباء، ص628؛ معجم الاطباء، ص628؛ الوافی بالوفیات، ج3، ص330؛ تراث الاسلام، ص536.

[3] الوافی بالوفیات، ج3، ص16؛ المطرب من اشعاراهل المغرب، ص199؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص422؛ الاعلام، ج6، ص333.

[4] نفح الطیب، ج5، ص275؛ بغیه الملتمس، ص217؛ الوافی بالوفیات، ج2، ص242؛ المغرب، ج2، ص120.

[5] الاعلام، ج5، ص291.

[6] المغرب، ج2، ص147؛ نفح الطیب، ج5، صص39، 42، 43 و 44؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص437.

[7] قصه الحضاره، ج4، ص200 و پس از آن؛ موسوعه لاروس؛ تاریخ الفلسفه الاوروبیه فی العصر الوسیط، ص82 ـ 83.

[8] پس از سقوط دولت اموی در اندلس در 428ق و روی کارآمدن دولت مرابطون در 484ق و سپس دولت موحدون، امویان در سرزمین های گوناگون پراکنده شدند و خود را مخفی کرده و از ابراز نام خود خودداری می ورزیدند؛ ولی به نام شرفاء (اشراف) مشهور بودند که ازجمله آنان طلیق مروانی، متوفای 400ق و اصم مروانی و شریف غرناطی متوفای 761ق هستند.

[9] تاریخ المن بالامامه، ص159؛ نفح الطیب، ج5، ص130؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص419.

[10] طبقات الاطباء، ص389.

[11] سیره صلاح الدین، ص47؛ مفرج الکروب، ج1، ص229؛ ج2، ص16؛ کتاب الروضتین، ج1، ص208.

[12] تاریخ الجزایر العام، ج1، ص415 ـ 417؛ الاعلام، ج8، ص212 (چاپ ششم).

رویدادهای تاریخ اسلام از 571 ـ 580ق

571 ق / 1175 ـ 1176م1

رویدادها

ترورهای باطنیان: هنگامی که صلاح الدین شهر اعزاز را محاصره کرده بود، یکی از باطنیان در صدد ترور او برمی آید و ضربه ای به سر او وارد می سازد؛ ولی کلاه خود از تأثیر ضربه جلوگیری می کند و آن باطنی کشته می شود.

بلایای طبیعی: وقوع طاعون در مراکش باعث مرگ بسیاری شد؛ ازجمله سردار شیخ ابوحفص هنتاتی، نیای پادشاهان بنی حفص، حاکمان تونس (مغرب نزدیک) هنگام بازگشت از قرطبه.

وقایع نظامی

نبرد کمشتکین و عزالدین مسعود باصلاح الدین، نبرد تل السلطان: پس از شکست عزالدین مسعود در نبرد قرون حماة کمشتکین، امیر حلب به او ملحق می شود و در نبرد معروف به تل السلطان با صلاح الدین برخورد می کنند که به شکست کمشتکین و مسعود منجر می شود.

اتابکان و صلاح الدین: پس از این نبرد، امرای خاندان اتابکی با صلاح الدین صلحنامه ای امضا می کنند که به موجب آن به قدرت صلاح الدین گردن نهند و از او فرمان برند.

فرمانبری حلب از صلاح الدین: صلاح الدین به حلب بازگشت و حلب تسلیم او شد. وی نام ملک صالح اسماعیل را از خطبه ها و از سکه ها انداخت و بدین ترتیب دولت اتابکان شام به پایان خود رسید.

چیرگی صلاح الدین بر منبج و اعزاز: صلاح الدین روانه منبج می شود و بر آنجا چیره می شود؛ سپس آهنگ اعزاز می کند که در آنجا یکی از باطنیان در صدد ترور او برمی آید و پس از محاصره 38 روزه، بر اعزاز چیره شد.

محاصره مصیاف به دست صلاح الدین: صلاح الدین، مصیاف مقر باطنیان را به محاصره خود در می آورد و با پادرمیانی دایی اش، شهاب الدین محمود، حاکم حماة از آنجا کوچ می کند.

شرف الدین قراقوش به نبرد با افریقیه ادامه می دهد: شرف الدین قراقوش مظفری (منسوب به مولای خود مظفر تقی الدین عمر، برادرزاده صلاح الدین) به نبرد در سرزمین مغرب ادامه می دهد و بر قیروان چیره می شود و به نام صلاح الدین خطبه می خواند؛ سپس در عمق سرزمین مغرب نفوذ می کند. پادشاه موحدون، ابویعقوب