مکتب معتزلی، آشنا به لغت، نحو، ادبیات و تاریخ بود. او ادیب و شاعر بود؛ ولی شعرش چون شعر دیگر علما چندان نمودی نداشت. از آثار اوست: شمس العلوم و دواءالعرب من الکلوم، الحورالعین، الفرائد و القلائد، اخبار ملوک التبابعه و التبیان فی تفسیرالقرآن. مشهورترین اثر او «القصیده الحمیریه» یا «النشوانیه» می باشد که متضمن 130 بیت و حماسه رویدادهای تاریخی است. او در این قصیده در صدد برشمردن افتخارات حمیریان است که خرافات و مبالغه های توخالی و دور از واقعیت در آن گرد آورده است. آغاز قصیده این است:

«موضوع با اهمیت و جدی است (مرگ) و شوخی نیست؛ ای دوست ! برای خویش کاری شایسته کن.

روزگار بهترین پنددهنده ای است که بالاتر آن متصور نیست؛ انسان را نصیحت می کند.

همان طورکه کشتی با امواج دریا در مخاطره است، ما نیز در دنیا مواجه با خطراتی هستیم». 6

وطواط7

محمدبن محمد بن عبدالجلیل بن عبدالملک بلخی رشیدالدین عمری، منسوب به عمربن خطاب در بلخ متولد شد و به همانجا نسبت دارد. وی شاعر و نویسنده ای بلیغ، آشنا به لغت، نحو و ادبیات بود و به دو زبان فارسی و عربی می نوشت. از تألیفات اوست: تحفه الصدیق من کلام ابی بکرالصدیق، مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب، حدائق السحر و دقائق الشعر و مباهج الفکر و مناهج العبر و این دانشنامه ای است درباره آسمان، فلک، زمین و موجودات روی آن، حیوانات و گیاهان. شایان توجه است شخصیت مزبور غیر از جمال الدین وطواط متوفای 718ق است. 8

پی نوشت ها:

[1] چهارشنبه اول محرم 573ق / 29 ژوئن 1177م؛ یکشنبه 10 رجب 573ق / اول ژانویه 1178م.

[2] الوافی بالوفیات، ج6، ص57؛ المغرب، ج2، ص210؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص436.

[3] النجوم الزاهره، ج6، ص81 ـ 82 و 85؛ تاریخ ابن اثیر، ج11، ص446؛ البدایة و النهایه، ج12، ص298؛ شذرات الذهب، ج4، ص245؛ الاعلام، ج7، ص108.

[4] الاعلام، ج9، ص40.

[5] فوات الوفیات، ج2، ص162؛ الخریدة (بخش عراق)، ج2، ص141؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص359؛ الاعلام، ج5، ص158.

[6] معجم الادباء، ج7، ص206؛ انباه الرواة، ج3، ص342؛ زیدان، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج3، ص62؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص362؛ الاعلام، ج8، ص335.

[7] به علت لاغری و نزاری به او وطواط (خفاش) گفتند.

[8] معجم الادباء، ج7، ص91؛ کشف الظنون، صص177 و 634؛ ذیل کشف الظنون،
ص120؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص367؛ زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیه، ج3، ص143؛ تاریخ الادب فی ایران، ص417؛ الاعلام، ج7، ص252.

574 ق / 1178 ـ 1179م1

رویدادها

دولت ایوبیان در حماه: ملک مظفر تقی الدین ابوسعید عمر بن شاهنشاه، برادرزاده صلاح الدین، دولت ایوبیان را در حماة پایه ریزی می کند.

دولت ایوبیان در حمص: ملک ناصرالدین محمدبن اسدالدین شیرکوه، عموزاده صلاح الدین، دولت ایوبیان را در حمص بنیاد نهاد.

وقایع نظامی

حمله صلیبیان به دمشق: صلیبیان به شهر دمشق حمله بردند و پس از نبردی سخت که فرمانده صلیبیان در آن کشته شد، آنان را از دمشق به عقب راندند.

درگذشتگان

ابن نقاش؛

حیص بیص؛

شهده کاتب؛

وقشی.

ابن نقاش

ابوالحسن، علی بن عیسی بن هبه اللّه نقاش مهذب الدین، معروف به ابن نقاش، در بغداد متولد شد و همانجا پرورش یافت. ادیب بود و در علم حدیث دستی داشت و آشنا به طب بود. به دمشق رفت و در آنجا به طبابت پرداخت؛ سپس به مصر رفت و بار دیگر به دمشق بازگشت.

در خدمت ملک عادل نورالدین شهید بود و سال ها در بیمارستان بزرگ او کار کرد. امیر اسامه بن منقذ نامه ای به او نوشت و درخواست روغن بلسان2 برای درمان پایش کرد و به همراه خواسته خود این ابیات را نیز نوشت:

«زانوان من به آراستگان علم، حکمت و بیان خدمت می کند. اینکه بر اثر ضعف، ناتوانی و کهنسالی و سپری شدن عمر شکوه می کند، نیاز به روغن بلسان دارد که توان راه رفتن پیدا کند. همه اینها بهانه است، کسی که سنش از هشتاد متجاوز شد، دست ها نیز توان بلندکردن او را ندارند. هرچند عمری دراز سپری شده است، علاقه به زندگانی هست و مرگ پایان خط زندگی است».

ابن نقاش آنچه را خواسته بود، فرستاد و از اشعار اوست:

«هرگاه پیرمرد در خودش نشاطی احساس کرد، این مرگ مخفی