آموخت و در فقه شافعی برجسته شد. در سال 523ق به موصل بازگشت و در مدارس آن شهر به تدریس پرداخت و در سال 540ق راهی حلب شد و نزد جمعی از بزرگان و استادان آنجا فقه فراگرفت و در سال 549ق که عادل نورالدین محمودبن زنگی، دمشق را تصرف کرد، به آنجا رفت و در مسجد جامع دمشق درس گفت. دگربار به حلب رفت و مدتی ماندگار شد. باز به دمشق بازگشت و نورالدین مدرسه هایی در حلب، حماة، حمص و بعلبک برای وی بنا کرد. او در دمشق درگذشت و در مدرسه عصرونیه که منسوب به خود اوست، دفن شد. از آثار اوست: صفوه المذهب علی نهایه المطلب، الانتصار، المرشد، الذریعه فی معرفه الشریعه، التیسیر در فقه تطبیقی و جز آن. هنگام مرگ 93 سال داشت. 3

ابن ابی فانه

ابوسلیمان، داودبن ابی المنی بن ابی فانه نصرانی اهل قدس، آگاه به حرفه پزشکی و در دیگر علوم ممتاز بود. آشنایی کامل به احکام نجوم داشت. در سال 583ق پیش بینی فتح قدس به دست ملک ناصر صلاح الدین کرد و پسرش به عنوان پیکی نزد ملک ناصر فرستاد تا به او این مژده را بدهد و چون ملک ناصر، قدس را فتح کرد، داود به مصر رفت. ناصر، او را گرامی داشت و فرزندانش که پزشکی را نزد پدر خوانده بودند، مورد عنایت و توجه قرار داد. همه فرزندان او در حرفه خود برجسته و ممتاز و نزد سلاطین ایوبی مکرم بودند. پسران داود از این قرارند: موفق الدین ابوشاکر متوفای 613ق، ابومنصور متوفای 625ق و ابوالفضل متوفای 644ق. 4

ابن یعیش مالقی

مهندسی از چهره های بارز و نامور مهندسانی است که ستاره اقبالشان در دوران موحدون درخشیدن گرفت، معروف به حاج مهندس. موحدون همه پروژه های مهم عمرانی را به او واگذار می کردند و به دستور عبدالمؤمن، امیر موحدون، مقصوره (محراب) مسجد جامع شهر مراکش را ساخت و همه کاوشگران آثار موحدون ـ به ویژه کسانی که به علوم مکانیکی در آن دوران اهتمام می ورزند ـ در توصیف آن انگشت حیرت به لب می گزند. مقصوره به گونه ای مهندسی و طراحی شده بود که هنگام بیرون رفتن خلیفه، بالا می آمد و هنگام ورود پایین می رفت.

ابن یعیش در سال 567ق آب را به سوی دریاچه ملکی (شاهی) جاری کرد و آن را به اشبیلیه هدایت کرد و در آن شهر منبع آبی ساخت که از آن منبع به محله های مختلف شهر، آب توزیع می شد. 5

بطروجی

ابواسحاق نورالدین بطروجی از اخترشناسان بزرگ اندلس که در غرب به این نام «Alpetragius» معروف است. وی نظریه جدیدی در حرکات ستارگان داد و پیش از کوپرنیک (Copernic) و اخترشناس آلمانی کپلر (Kepler) نظریه بطلمیوس را بی پایه دانست. او معتقد به حرکت بیضی شکل ستارگان و گردش آنها به دور خورشید بود و نیز معتقد بود زمین کروی شکل است و به گرد خویش و به گرد خورشید می چرخد. وی در نیمه دوم قرن ششم، تقریبا در سال 585ق درگذشته. 6

عیسی هکّاری

ابومحمد، عیسی بن محمد بن عیسی بن محمد حسنی طالبی، ضیاءالدین، معروف به هکّاری. وی در آغاز در مدرسه زجاجیه حلب به فقه اشتغال داشت؛ سپس به خدمت امیر اسدالدین شیرکوه، عموی صلاح الدین، درآمد و امام وی شد و امیر، نمازهای پنج گانه خود را به او اقتدا می کرد. هنگامی که اسدالدین روانه مصر شد و وزارت العاضد، خلیفه فاطمی را به عهده گرفت، همراه وی بود. پس از درگذشت اسدالدین و جانشینی صلاح الدین، معتمد وی شد و جز به مشورت و نظر او کاری انجام نمی داد و گستاخانه با صلاح الدین صحبت می کرد که دیگری جز او را چنین جرئتی نبود. وی از مقام خود به نفع بسیاری از مردم بهره جست. پادرمیانی و میانجی گری می کرد. در جنگ میان صلاح الدین و صلیبیان در رمله در سال 573ق به همراه وی بود و در آن جنگ اسیر شد و چند سالی در اسارت ماند؛ سپس صلاح الدین با پرداخت شصت هزار دینار فدیه، او را به همراه بسیاری از اسیران آزاد کرد. وی در فتح قدس شرکت جست. موقعیت و منزلت خود را همچنان محفوظ داشت و از احترام بسیار برخوردار بود تا آن گاه که در نزدیکی عکّا درگذشت و پیکرش را به قدس انتقال دادند و در همانجا به خاک سپرده شد. 7

موفق الدین اربلی

ابوعبداللّه، محمدبن یوسف بن محمد بحرانی اربلی، موفق الدین. اصل او از اربل در نزدیکی موصل است و به آنجا منسوب است. در بحرین به دنیا آمد و در همانجا بزرگ شد و به سرودن شعر پرداخت. پدرش در آن سامان به تجارت مروارید اشتغال داشت. وی در علوم عربی مهارت داشت و به انواع شعر و موسیقی آگاه بود و از علوم اوایل (فلسفه) نیز بی بهره نبود. به دمشق رفت و سلطان صلاح الدین ایوبی را مدح کرد و به اربل بازگشت و در آنجا درگذشت.