گران قیمتی به او ارزانی داشت. وی به تجملات پرداخت و در این راه ثروت خود را بر باد داد؛ چنان که مورخان گویند در فقر و ناداری در 91 سالگی و در مصر درگذشت. 5

ابوالفضل حارثی

محمدبن عبدالکریم بن عبدالرحمن حارثی دمشقی، مؤیدالدین. معروف به مهندس بود؛ زیرا شناخت کامل به هندسه داشت. به فن نجوم و ساخت زیج نیز اشتغال داشت و مسئول تعمیر ساعت ها در مسجد دمشق بود. به پزشکی پرداخت و در آن کارآمد شد. در بیمارستان بزرگی، تا آخر عمر به پزشکی مشغول شد. به ادبیات و نحو اشتغال داشت و اشعار خوبی دارد. وی آثاری دارد؛ ازجله: اختصار کتاب الاغانی للاصفهانی، کتابی در جنگ و سیاست، کتابی در ادویه و مقامه ای در رؤیت هلال. 6

ابوالنجم بن فهد

ابوالنجم بن ابوغالب. پزشکی نامور در زمان خود بود و به خوبی درمان می کرد و دوستدار خیر و خوبی بود. با حرفه خود در خدمت صلاح الدین ایوبی بود و نزد او بهره برد و در دولت او جایگاهی داشت. کتاب الموجز فی الطب تألیف اوست. 7

زمرّد خاتون

کنیزی ترک که خلیفه مستضی ء بامراللّه او را خرید و سپس آزاد و با او ازدواج کرد. وی برای خلیفه پسری آورد به نام ابوالعباس احمد که پس از او به خلافت نشست و ملقب به ناصر لدین اللّه شد. زنی شایسته بود و به کارهای نیک و صدقات می پرداخت. یک بار به حج رفت و سیصدهزار دینار انفاق کرد و به همراه او دو هزار شتر بود که به ساکنان مکه و مدینه صدقه داد و آبگیرها و بناها را مرمت و مقبره معروف کرخی و مدرسه کنار آن را تعمیر کرد. وی در بغداد درگذشت. 8

شهر زوری (ضیاءالدین)

قاسم بن یحیی بن عبداللّه بن قاسم شهرزوری. در دمشق به دنیا آمد و بزرگ شد. به بغداد کوچ کرد و در مدرسه نظامیه به تحصیل پرداخت و به دمشق بازگشت و عهده دار منصب قاضی القضاه شد؛ سپس سلطان صلاح الدین ایوبی او را سفیر خود در دربار خلیفه بغداد کرد و در سال 575ق قاضی القضاه بغداد شد؛ ولی اقامت در بغداد برایش گوارا نبود و به موصل و سپس به حماة رفت و به قضاوت پرداخت. در 65 سالگی در حماة درگذشت. جسد او را به دمشق آوردند و دفن کردند. اشعاری
غنایی دارد که مطبوع و دلپذیر است؛ ازجمله:

«همه روزه آثار جدایی هویدا می شود؛ ولی از وصل خبری نیست. بر ما یورش می برد و میان ما جدایی می اندازد. شگفتا آیا جدایی خونبهایی نزد ما دارد ؟ همواره پس از جدایی، عشق و خاطره مرا به دیدار آنان تحریک می کند. در راه عشق چه می شد که از این محتضر دیداری می کردند ؟ چه گناهی داشت اگر عیادتی می کردند. ای آنان که با همه دوری در خلوتگاه دل من جا دارید ! و ای با انصاف ها با همه ظلم و جوری که [در حق من] روا داشتید ! جز شما کسی در قلب من جای ندارد و جز محبت شما همسایه ای ندارد؛ پس محبت کنید و دیدار کنید». 9

غیاث الدین غوری

ابوالفتح، محمدبن بهاءالدین سام بن حسین بن حسن مسعودی السلطان غیاث الدین پادشاه غوریان. وی همان است که به دولت غزنویان در عهد آخرین پادشاه آنان خسروشاه بن بهرام پایان داد. در سال 582ق برادرش، شهاب الدین، محمد را به هند فرستاد و بر لاهور پایتخت غزنویان در هند چیره شد. دارای اعتقاد نیکو بود و صدقه بسیار می داد. در خراسان چند مسجد و مدرسه برای شافعیان ساخت و چون به شهری در می آمد احسان او به همه، به ویژه به فقها و ادبا می رسید و به مذهب خاصی توجه نمی کرد. سال های بسیاری حکومت کرد و در هرات درگذشت و برادرش، شهاب الدین، در سرزمین غور و هند به جای او نشست. 10

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم 599ق / 19 سپتامبر 1202م؛ چهارشنبه 16 ربیع الثانی 599ق / اول ژانویه 1203م.

[2] فوات الوفیات، ج1، ص7؛ الدررالکامنه، ج1، ص331، النجوم الزاهره، ج10، ص334؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص553؛ الاعلام، ج1، ص254.

[3] الاستقصا، ج2، ص217؛ الاعلام، ج4، ص198.

[4] طبقات الاطباء، ص407؛ الاعلام، ج4، ص351.

[5] النجوم الزاهره، ج6، ص183؛ شذرات الذهب، ج4، ص340؛ البدایة و النهایه، ج13، ص35؛ تاریخ الحیاة الادبیة فی عصرالحروب الصلیبیة، ص391؛ کتاب الروضتین، ص560.

[6] طبقات الاطبا، ص669؛ تراث العرب العلمی، ص190؛ الوافی بالوفیات، ج3، ص280.

[7] طبقات الاطباء، ص661.

[8] النجوم الزاهره، ج6، ص182؛ تاریخ ابن اثیر، ج12، ص184؛ البدایة و النهایه، ج13، ص38.

[9] شذرات الذهب، ج4، ص342؛ البدایة و النهایه، ج13، ص35؛ العبر، ج4، ص308؛ النجوم الزاهرة، ج6، ص183؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص422.

[10] تاریخ ابن اثیر، ج12، ص180 تا 182؛ البدایة و النهایه، ج13، ص34؛ شذرات الذهب، ج4، ص342؛ الاعلام، ج7، ص4؛ تاریخ الاسلام فی الهند، ص98ـ102.