کشته یافتند. وی شاعر بود و علاقه او به جبر باعث شد آن را در قالب ارجوزه بسراید. در این ارجوزه قواعد و قوانین جبر به صورت شعر آمده است؛ به شکلی که حکایت از ادبیاتی دلپسند و تسلط شگفت وی بر جلوه های گوناگون سخن دارد. بعضی از ابیات این ارجوزه را شاهد می آوریم:

«جبر بر سه محور دور می زند: مال، عدد و جذر. عدد مطلق آن است که با مال یا جذر آورده نشود (به تنهایی به کار رود). و جذر و شی به یک معناست؛ مثل کلمه اب ووالد که به یک معنا هستند». 4

ابوبکر راوندی

ابوبکر، محمدبن علی بن سلیمان راوندی نجم الدین، مورخ ایرانی. اهل راوند از بخش های شهر کاشان بود. وی به خانواده ای منسوب است که همه آنها از استادان و دانشمندان بودند. از عراق دیدار کرد و در شهرهای آن به گردش پرداخت و فقه را نزد دانشمندان آن فرا گرفت و بسیاری از فنون را به خوبی یاد گرفت و در خط و تجلید و تذهیب کتاب ها ممتاز بود. با کتاب راحه الصدور و آیه السرور شهرت یافت. در این کتاب تاریخ دولت سلجوقیان و شرح حال رجال آن را نگاشت. این کتاب علاوه بر تاریخ سلجوقیان، مشتمل است بر ضرب المثل ها، فصلی در پیدایش و تاریخ شطرنج، فصلی در خط و اقسام آن و فصلی در مجموع حروفی که طبق حساب ابجد یا حساب جمل، اسم از آن تشکیل می یابد. 5

ابوالعباس خزرجی

ابوالعباس، احمدبن مسعودبن محمد قرطبی بتی. با علوم گوناگون آشنا بود و در تفسیر، فقه، حساب، فرایض (ارث)، نحو، لغت، عروض و طب سرآمد بود. دارای کرامت، فضیلت و اخلاق نیک بود. زبانی گویا و بر سخن تسلط داشت و بر مناظره کننده غالب می آمد. استدلال او به قرآن بود و هر منکری نزد او می آمد، مسلمان و مطیع می شد. در مراکش درگذشت و قبرش زیارتگاه است. 6

شمیم حلّی

ابوالحسن، علی بن حسن بن عنتربن ثابت حلی معروف به شمیم از بزرگان فقهای شیعه در حلّه. شعر می سرود و نثر می پرداخت و به لغت و نحو عالم بود. تألیفاتی دارد؛ ازجمله: النکت المعجمات فی شرح المقامات، اری المشتار، حماسه از اشعار او، نتائج الاخلاص مجموعه چند خطبه، الجلیس فی التجنیس انواع الرقاع فی الاسجاع و جز اینها. از اشعار او در شراب با اینکه [هرگز] شراب ننوشیده بود، این است:

«وقتی قاصدِ جدایی خبر جدایی میان من و معشوق را آورد، آن
طلا (شراب) یی را که اشک چشمان من از آن حکایت می کند، با آب نقره بیامیز. همیشه بوده است ـ و هیچ چیز پیش از آن چنین نبوده که وجودش لازم باشد ـ و چون به خون حسین [علیه السلام] شباهت داشت آن را به حرام (محرّم) تبدیل کرد. از پرتو آن، دو خورشید برای ما طلوع کرد: یکی در شرق و یکی در مغرب». 7

موسی بن میمون

ابوعمران، موسی بن عبداللّه قرطبی اندلسی، معروف به میمونیدس. در سال 526ق / 1135م در قرطبه به دنیا آمد و بدانجا منسوب است. پدرش در محاکم کلیسایی قاضی بود. نزد پدرش علوم دینی و نزد علمای مسلمان ادبیات عرب آموخت. چون قرطبه به دست موحدون افتاد، ابن میمون با پدرش از قرطبه بیرون رفت و خاندان او آواره شدند. مدت اندکی در فاس اقامت گزیدند؛ سپس از طریق دریا به فلسطین رفته و ابتدا در شهر عکا و سپس در بیت المقدس ماندند و بعد از این در قاهره استقرار یافتند و پدرش در آنجا درگذشت. ابن میمون نمی خواست از راه مناصب دینی زندگی خود را بگذراند؛ پس فن طبابت آموخت و به زودی در این حرفه شهرتی یافت که القاضی الفاضل بیسانی، وزیر صلاح الدین، به او اعتماد خاص پیدا کرد و در تمام عمر او را مشمول لطف خود قرار داد. با اینکه تظاهر به اسلام می کرد یهودی باقی ماند و در قاهره یهودی بودن خود را آشکار کرد و در آنجا پیشوای معنوی آنان بود. از تألیفات اوست: کتاب دلاله الحائرین در فلسفه، کتاب الفصول در طب، مقاله ای در تنگی نفس، رساله ای در سموم و پرهیز از نیشداروها، کتابی در آیین یهود و کتابی به نام رسالة فی الرده که انگیزه تألیف آن کاری است که موحدون به آن دست زدند و آن اجبار یهودیان مراکش به اسلام آوردن یا هجرت از کشور و این در سال 542ق و در دوران سلطان عبدالمؤمن بن علی امیر موحدون بود و همین باعث شد خاندان او از فاس بیرون روند. معروف ترین کتاب او دلاله الحائرین است که در آن به جمع میان لاهوت و فلسفه که در یهودیت آمده اعتبار می بخشد. در این کتاب می کوشد میان عقل و دین همسازی ایجاد کند؛ چنان که پیش از او ابن حزم و ابن رشد و پس از او قدّیس توماس آکونیاس کردند. چون مرگش نزدیک شد وصیت کرد جنازه اش را در دریاچه طبریه (دریای جلیل) بیندازند؛ زیرا در آن قبور صالحان است. بعضی از منابع تاریخ مرگ او را سال 605ق می دانند. 8

پی نوشت ها:

[1] شنبه اول محرم 601ق / 28 اوت 1204م؛ شنبه 9 جمادی الاول 601ق / اول ژانویه 1205م.

[2] الاعلام، ج9، ص301؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص427.