و خودشان را کشت و کاری که خوارزمشاه با فرستادگان چنگیزخان کرد بهانه به دست چنگیزخان داد تا به خوارزم حمله کند؛ حمله ای که آغاز بزرگ ترین فاجعه ای بود که جان و مال مسلمانان را گرفت و شهرهاشان را به ویرانی ترسناکی فرو برد. چنگیزخان همه سپاهیان خود راگرد آورد و ابتدا به منطقه ماوراءالنهر یورش برد. سپاه خود را به چند دسته تقسیم و خود بزرگ ترین آن را فرماندهی کرد و دیگر دسته ها را به پسرانش جغتای، اوگتای و جوجی سپرد.

اترار: اولین شهری بود که هدف مغولان قرار گرفت و پس از محاصره پنج ماهه تسلیم گشت. اینال خان حاکم شهر راگرفتند و به بدترین وجه او را کشتند و اهالی شهر را همه از دم تیغ گذراندند.

خجند و بخارا: خجند پس از مقاومتی نومیدانه به تصرف درآمد و پس از آن بخارا با محاصره ای اندک تسلیم و غارت شد و مردم بسیاری به قتل رسیدند و همانند انتقام گیرنده بی رحم به آن آسیب رساندند و هر کس از مرگ رهید، شهر را ترک کرد و شهر خالی شد.

درگذشتگان

ابن ابی اصیبعه (رشیدالدین)؛

ابن شاس؛

ستّ الشام؛

عکبری (ابوالبقاء)؛

محمدبن زنگی.

ابن ابی اصیبعه

ابوالحسن، علی بن خلیفه بن یونس خزرجی رشیدالدین. نسب او به سعدبن عباده رئیس خزرجیان مدینه می رسد و معروف به ابن ابی اصیبعه است. وی برادر موفق الدین ابن ابی اصیبعه متوفای 668ق و صاحب کتاب طبقات الاطباء است. در سال 575ق در حلب به دنیا آمد و با پدرش به مصر کوچ کرد. در آنجا حرفه پزشکی آموخت و به معاینه بیماران در بیمارستان ناصری که ناصر لدین اللّه صلاح الدین ایوبی تأسیس کرده بود، پرداخت؛ سپس متخصص بیماری های چشم شد. از نجوم و موسیقی اطلاع داشت. در سال 579ق با پدر به دمشق بازگشت و به درمان بیماران در بیمارستان «النوری» پرداخت. وی مجلس درسی عمومی برای تدریس طب داشت و عده ای نزد او پزشکی آموختند و همگی در پزشکی ممتاز شدند. تألیفاتی دارد؛ ازجمله: الموجزالمفید در علم حساب، کتاب المساحة، طب السوق، رسالة فی النبض و موازنته للحرکات الموسیقیه و جز اینها. 2

ابن شاس

ابومحمد، عبداللّه بن محمد بن نجم بن شاس بن نزار جذامی سعدی مصری، جلال الدین. بزرگ مالکیان در عصر خود و اهل دمیاط بود. درحالی که صلیبیان دمیاط را محاصره کرده بودند، جنگید و کشته شد. الجواهرالثمینه در فقه مالکی از کتاب های اوست. 3

ستّ الشام

وی خواهر ملک ناصر صلاح الدین و ملک عادل و عمه فرزندان آن دو بود. محمدبن اسدالدین شیرکوه با وی ازدواج کرد و در سال 581ق خود درگذشت. ستّ الشام بانویی نیکوکار بود. هر سال در خانه خود شربت، معجون و داروهای گیاهی به ارزش هزاران دینار درست و میان مردم، خیرات می کرد و خانه اش مأمن پناهجویان بود. در دمشق و دیگر مناطق وقفیات و نوانخانه های بسیاری داشت. 4

عکبری (ابوالبقاء)

ابوالبقاء، عبداللّه بن حسین بن عبداللّه عکبری، محیی الدین. اصل او از عکبرا ـ شهری در شرق دجله میان بغداد و موصل ـ بود. فقیه حنبلی مذهب و به ادبیات، لغت، حساب و فرایض (میراث) عالم بود. این علوم را از استادان زمان خود در بغداد فرا گرفت و از پیشوایان و امامان بغداد حدیث شنید. در خردسالی به بیماری آبله دچار و نابینا شد. روش او در تألیف چنین بود که کتابی را درباره هر موضوعی که می خواست بنویسد، می طلبید، یکی از شاگردان برایش می خواند، سپس آنچه به نظرش می رسید املا و دیکته می کرد. با این روش کتاب هایی تألیف کرد؛ ازجمله: شرح دیوان المتنبی، اللباب فی علل البناء و الاعراب، شرح اللمع لابن جنّی، التبیان فی اعراب القرآن، اعراب الحدیث، اعراب دیوان الحماسه از ابوتمام، شرح المفصل للزمخشری، شرح مقامات الحریری، الاستیعاب فی علم الحساب و جز اینها. در 68 سالگی درگذشت. 5

محمدبن زنگی

محمدبن زنگی ثانی ابن مودودبن عمادالدین زنگی بن آق سنقر، حاکم سنجار. پس از درگذشت پدر در سال 594ق به جایش نشست. فردی بزرگوار و با رعیت نیک روش بود. از تدبیر امور مملکتی ناتوان بود؛ ازاین رو آن را به نوّاب خود واگذارد. پس از مرگ، پسرش، عمادالدین شاهنشاه، حاکم شد؛ ولی مدت حکومتش بیش از شش ماه طول نکشید. برادرش، عمربن محمد، به کمک دسته ای از یاران بر او وارد شدند و او را کشتند؛ سپس برادر حکومت را به دست گرفت. 6