پی نوشت ها:

[1] سه شنبه اول محرم 616ق / 19 مارس 1219م؛ چهارشنبه 23 شوال 616ق / اول ژانویه 1220م.

[2] طبقات الاطباء، ص376؛ الاعلام، ج5، ص96.

[3] شذرات الذهب، ج5، ص69؛ الاعلام، ج4، ص269؛ کشف الظنون، ص613.

[4] النجوم الزاهره، ج6، ص246ـ264؛ الدارس، ج1، ص277؛ البدایة و النهایه، ج13، ص84؛ وفیات الاعیان، ج1، ص307؛ شذرات الذهب، ج5، ص67.

[5] البدایة و النهایه، ج13، ص85؛ شذرات الذهب، ج5، ص67؛ انباه الرواة، ج2، ص116؛ وفیات الاعیان، ج3، ص100؛ کشف الظنون، ص691؛ النجوم الزاهره، ج6، ص646؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص466؛ الاعلام، ج4، ص208.

[6] تاریخ ابن اثیر، ج12، ص755؛ العبر، ج5، ص63؛ شذرات الذهب، ج5، ص70؛ النجوم الزاهره، ج6، ص246.

617 ق / 1220 ـ 1221م1

رویدادها

دولت خوارزم: درگذشت علاءالدین محمدبن تکش و جانشینی پسرش جلال الدین منکبرنی.

ایوبیان حماة: درگذشت الملک المنصور ناصرالدین محمد ابن الملک المظفر تقی الدین عمرشاهنشاه ابن نجم الدین ایوب و جانشینی پسرش، ملک صالح ناصر صلاح الدین قلیچ ارسلان.

تأسیس دولت ایوبی در میافارقین و سنجار: پایان حکومت اتابکان در این دو شهر و برپایی دولت ایوبی به ریاست ملک مظفر شهاب الدین غازی ابن ملک عادل احمدبن نجم الدین ایوب.

دانشگاه ها: ایجاد دانشگاه در مونپلیه فرانسه.

وقایع نظامی

لشکرکشی مغول، فتح سمرقند: مغولان به طرف سمرقند، پایتخت کشور ماوراءالنهر، رهسپار شدند. سمرقند پس از مقاومتی اندک فرو ریخت و تسلیم و دچار همان سرنوشت بخارا شد. با سقوط این بخش مهم از کشور خوارزم، چیرگی بر بقیه آن، بر جنگجویان مغول آسان گشت.

مغولان از رود جیحون گذشته و به تعقیب خوارزمشاه پرداختند؛ درگذشت خوارزمشاه: چنگیزخان سپاهی را برای تعقیب علاءالدین محمد خوارزمشاه تهیه دید. آنان برای دستگیری وی، او را که سپاهش ازهم گسیخته و خود از دستِ توانمندِ بی رحم، آواره و دربه در شده بود، دنبال کردند. او از شهری به شهری فرار کرد تا به دهکده ای بر ساحل دریای قزوین [مازندران] رسید. چون سپاه مغول به او رسید، بر قایقی جهید و در زیر بارانی از تیرهای مغولان در قعر دریا گم شد و به جزیره کوچکی [آشوراده] درآمد و چیزی نگذشت که در گوشه عزلت درگذشت.

چیرگی مغولان بر گرگانج، مرکز ولایت خوارزم: مغولان شهر گرگانج را محاصره و پس از مقاومتی ناپایدار بر آن دست یافتند. مغولان به شهر درآمدند و قتل و غارت و تخریب را به نهایت رساندند و شهر به صورت ویرانه ای درآمد. با سقوط گرگانج، چیرگی مغولان بر همه سرزمین خوارزم کامل شد.

حمله مغولان به سرزمین خراسان: سپس مغولان رهسپار خراسان شدند و بر نسا، مرو، نیشابور، هرات و همه خراسان چیره شدند.

جنگ صلیبی پنجم: ملک کامل دعوت به صلح را تکرار کرد؛ ولی صلیبیان نپذیرفتند و به طرف منصوره حرکت کردند تا آن را پس از دمیاط تصرف کنند. در اشموم مقابل شهر توقف کردند و با خدنگ، مصریان را هدف گرفتند.

درگذشتگان

ابوالقاسم بن سعید؛

زهری اشبیلی؛

علاءالدین خوارزمشاه.

ابوالقاسم بن سعید

عبدالرحمن بن محمد بن عبدالملک بن سعید عَنْسی [قبیله ای یمنی]، اهل غرناطه. ادیبی که ادبیات، ذاتی او بود و نثری روان و شعری دلپذیر داشت. بر شماری از علوم آگاهی داشت. میان او و حاکم موحدی غرناطه مسئله ای پیش آمد که ناچار به خروج از غرناطه شد. به مغرب رفت. سپس به طرف شرق و به مصر رفت. سپس به شام، حجاز، عراق، ایران و به ماوراءالنهر رفت. در بخارا بود که مغولان وارد بخارا شدند و مردم را پس از تأمین جانی کشتند و ابوالقاسم از مقتولان بود و این در سال 617ق بود. از اشعار او قصیده ای است که از سمرقند برای خانواده اش در اندلس فرستاد. در این قصیده سختی هایی که در سفرهایش کشیده بود، توصیف می کند و از اینکه بتواند به اندلس بازگردد، اظهار یأس می کند. در این قصیده می گوید:

«چه کسی به فریاد دلداده ای که از عشق سوزان، شب ها ستاره می شمارد و جوانی خود را با اندوه سپری کرده است، می رسد. هر چقدر بیشتر دور می شوم، علاقه ام به شما بیشتر می شود؛ قانون قرابت این است. اکنون من در سمرقند به سر می برم؛ ولی در قلعه (زادگاه شاعر) خانه ای است که من در کودکی در آنجا نشو و نما کردم. نه ! هرگز ! اگر غریبی امید به بازگشت دارد، من هیچ امیدی به بازگشت ندارم».

نیز از بخارا برای خانواده اش نوشت:

«آن گاه که از سوی غرب باد بوزد، دل من بدان سو پرواز می کند و