مقاومت در برابر حمله مغول: جلال الدین منکبرنی، جانشین علاءالدین محمد خوارزمشاه در غزنه، سپاهی از مزدوران ترک و افغان گرد آورد و دسته ای از سپاه مغولان که روستایی نزدیک غزنه را محاصره کرده بودند، یورش بردند و آنان را شکست دادند؛ سپس دیگر سپاهی را که برای فتح غزنه آمده بودند، شکست دادند و بیشتر آنان را کشتند.

چیرگی مغولان بر غزنه: چنگیزخان سپاه بزرگی به حرکت درآورد و غزنه را تصرف و تخریب کرد.

فرار جلال الدین از چنگ مغولان: جلال الدین نتوانست در مقابل مغولان مقاومت کند؛ زیرا دو تن از فرماندهانش با هم درگیر شدند و یکی از آنان با گروهش از مقابله با مغولان دست کشید و در نتیجه جلال الدین از مقاومت ناتوان شد و با بقیه سپاه از مرز هند گذشت و چون مغولان او را تعقیب کردند، با سپاهیان همراهش خود را به رود سند انداختند و به کرانه دیگر رساندند؛ بدین سان توانست با تعداد کمی از سپاه نجات یابد.

مغولان به حمله ادامه می دهند: مغولان بر همدان، آذربایجان، قم و کاشان چیرگی یافتند.

درگذشتگان

ابن ساعاتی؛

عبدالواحد حفصی؛

قطب مصری؛

یاقوت موصلی؛

نجم الدین کبری.

ابن ساعاتی(رضوان)

رضوان بن محمد بن علی بن رستم، فخرالدین معروف به ابن ساعاتی، اصل او از خراسان بود. در دمشق به دنیا آمد و در دمشق درگذشت. وی برادر بهاءالدین ساعاتی (متوفای 604ق) بود. در آشنایی با ساخت ساعت ها و در علم نجوم یگانه زمانش بود. وی کسی بود که ساعت های درب مسجد بزرگ دمشق را در روزگار ملک عادل نورالدین محمودبن زنگی ساخت و مورد تفقد وی قرار گرفت. در کنار ساعت سازی، پزشک نیز بود.

با ادبیات و حکمت آشنایی داشت. به خدمت ملک فائزابن ملک عادل ابن نجم الدین ایوب درآمد و وزیر او شد و نیز به خدمت ملک معظم عیسی بن ملک عادل درآمد و برای او وزارت کرد. با موسیقی آشنا بود و عود می نواخت. تألیفاتی دارد؛ ازجمله: تکمیل کتاب القولنج لابن سینا، الحواشی علی کتاب القانون لابن سینا، المختارات در اشعار
و جز اینها. اشعاری نیز سروده است؛ ازجمله:

«مردم به استاد کاری من حسادت می ورزند؛ چون تنها من میان آنان فارس هستم. من در شب ها بیدار بودم و آنان به دنبال خواب بودند و هرگز آدم محقق با آدم خواب برابر نیست». 2

عبدالواحد حفصی

ابومحمد، عبدالواحدبن عمر بن ابوحفص بن یحیی هنتاتی حفصی، مؤسس دولت بنی حفص در افریقیه (تونس). پدرش از پایه گذاران حکومت عبدالمؤمن امیر موحدون بود و الناصر لدین اللّه محمدبن یعقوب موحدی او را به وزارت برگزید؛ سپس در سال 603ق او را بر تونس گماشت. او افریقیه را سامان بخشید و شورش ها را سرکوب کرد و تابع موحدون بود تا در تونس درگذشت. فردی عاقل و پیروز بود و هرگز طعم شکست را نچشید. 3

قطب مصری

ابراهیم بن علی بن محند سلمی، معروف به قطب مصری، پزشک مغربی تبار. مدتی در مصر سکونت گزید و به خراسان رفت و شاگردی فخر رازی کرد و کتاب هایی در پزشکی و فلسفه نوشت و کلیات القانون ابن سینا را شرح کرد و زمانی که مغولان نیشابور را تصرف کردند، کشته شد. 4

یاقوت موصلی

ابوالدر، یاقوت بن عبداللّه موصلی امین الدوله. به یاقوت ملکی معروف بود، منسوب به مولایش سلطان ملک شاه سلجوقی. در خط به شیوه ابن بواب مهارت یافت و خط او در همه جا پخش شد و در نهایت زیبایی بود. ابوعبداللّه حسین واسطی شاعر، با قصیده ای او را مدح و شگفتی خود را از او اظهار کرده است. مطلع این قصیده، اشعار غزلی است؛ چنان که در قصیده های مدیحه ای مرسوم است. آغاز قصیده چنین است:

«آهوان عالج و مصلی کجا و آهوان ساکن نهر المعلی کجا ؟ آیا در کره زمین جایی همانند دارالسلام یافت می شود ؟! اگر جایی مثل بغداد دیدی معجزه است. هر روز چهره های زیبای جدیدی می آورد که با دیروز فرق دارد گویا، آبستن است. و دوشیزگانی که وقتی ادا و اطوار در می آورند، انسان شکیبا [هم] شیفته و مجذوب آنان می شود. مرغزار دل هاست؛ در این مرغزار بهار در بهار است (پی درپی بهار است). شهری که کمال و معنا در آن جمع است، جدّ و هزل به هم آمیخته است. از کمال چیزی جز یاقوت کم نداشت که آن هم امید است بدان مزیّن شود. دارای قلمی است که شیران بیشه از صولتش در