منازل می رفت و در بر آوردن حاجت خود پافشاری می کرد.2 اثرش مجموعه ای حاوی سی ورقه شعر است.3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ التراث العربی 2/4/80.
[2] ــ طبقات الشعراء (ابن معتز) 132 و 135.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 188.*

دیگر منابع: الإبناء فی تاریخ الخلفاء 74 تاریخ الخلفاء 282 العمده 1/190 ذیل زهر الآداب 4 .

عمرو ـ جاحظ (150 ـ 255هـ )

ابوعثمان عمرو بن بحربن محبوب جاحظ کنانی بصری لیثی صلیبه.

مولی و شتردار ابوقلمّس عمرو بن قطع کنانی بود1 که به سال 150هـ در بصره متولد شد. نحو را از اخفش، کلام را از نظّام و فصاحت را از اعراب و نیز مربد به طور شفاهی فرا گرفت. وی مدتی در بغداد اقامت داشت و به علم و ادب و آگاهی به علوم مختلف معروف بود. از افرادی چون ابوعبیده، اصمعی، ابوزید انصاری،2 ابویوسف قاضی و ثمامة بن أشرس حدیث شنید و افرادی چون خواهرزاده اش یموت بنی مزرع و ابوالعیناء از او روایت نمودند.3 برخی وی را غیرقابل اعتماد و اهل بدعت دانسته اند.4 جاحظ از بزرگان معتزله به شمار می رفت5 و فرقه جاحظیه از معتزله به او منسوب است. اینان معتقدند که معارف بالطبع ضروری و فطری می باشند و از افعال بندگان نیستند. وی در زمان متوکل (خلافت 232 ـ 247هـ ) از نسابین بود و در ابتدای امر در بصره نان و ماهی می فروخت.6 ابوعباس محمد بن یزید نحوی گوید: در علم حریص تر از سه کس ندیدم که یکی از آنها جاحظ است، چرا که هر کتابی در هر موضوعی به دستش می رسید از اول تا آخر آن را مطالعه می کرد.7 او سرانجام بر اثر سقوط کتاب بر سرش8 به سال 255هـ در بصره9 و در زمان معتز (خلافت 25
[1] ـ 255هـ ) وفات یافت. آثار بسیاری از او بر جای مانده که عبارت اند از: الحیوان که هفت جزء دارد و کتب های النساء، البغال و الابل را برخی بر آن افزوده اند البیان و التبیین الزرع و النخل الفرق بین النبی و المتنبی المعرفه جوابات کتاب المعرفه مسائل کتاب المعرفه الرد علی اصحاب الالهام نظم القرآن (سه نسخه) المسائل فی القرآن فضیلة المعتزله الرّد علی المشبهه الرّد علی العثمانیّه الامامة علی مذهب الشیعه حکایة قول اصناف الزیدیّه امامة معاویه الاخبار و کیف تصح الرّد علی النصاری عثام (عصام) المرید القواد امامة بنی العباس الفتیان اللصوص ذکر ما بین الزیدیه و الرافضه المخاطبات فی التوحید صناعة الکلام تصویب علی فی تحکیم الحکمین وجوب الامامه الاصنام الوکلاء و الموکلین الشارب و المشروب افتخار الشتاء و الصیف المعلمین الجواری نوادر الحسن البخلاء فرق ما بین بنی عبدشمس و مخزوم العرصان و البرصان فخر القحطانیة و العدنانیه التربیع و التدویر الطفیلیین الفتیا اخلاق الملوک مناقب جند الخلافة و فضایل الاتراک الحاسد و المحسود الرّد علی الیهود الصرحاء و الهجناء السودان و البیضان المعاد و المعاش النساء التسویة بین العرب و العجم السلطان و اخلاق اهله الوعید البلدان الاخبار الدلالة علی ان الامامة فرض الاستطاعة و خلق الافعال المقیّنین و الغناء و الصنعه الهدایا منحول الاخوان الرد علی من الحد فی کتاب الله آی القرآن التمثیل العاشق الناشی و المتلاشی حانوت عطار فضل العلم المزاح و الجدّ جمهرة الملوک الصوالجه ذمّ الزّنا التفکر و الاعتبار الحجة و النبوة کتاب الی ابراهیم ابن المدبر فی المکاتبه احالة القدرة علی الظلم امهات الاولاد الاعتزال و فضله عن الفضیله الخطار و المراتب و الصناعات احدوثة العالم الرّد علی من زعم ان الانسان جزء لا یتجزأ التفاح الانس و السلوة الحزم و العزم الکبر المستحسن و المستقبح نقض الطب عناصر الاداب الامثال تحصین الاموال فضل الفرس علی الهملاج الاسد و الذئب العالم و الجاهل الملوک و الامم السالفة و الباقیه القضاء و الولاة النرد و الشطرنج غش الصناعات خصومة الحول و العور ذوی العاهات المعنیین اخلاط الشطار القلم فضل ایجاد الکتب کتمان السّر مدح النبیذ ذم النبیذ العفو و الصفح اثم السکر الامل و المامول الحلیه ذمّ الکُتّاب مدح الکُتاب مدح الوراقین ذم الوراقین من تسمی من الشعراء عمراً فرط الجهل یعقوب بن اسحاق الکندی رسالة الکرم الی ابی الفرج بن نجاح الیتیمه رسالة فی موت ابی حرب الصفار البصری المیراث کمیات الکیمیاء الاستبداد و المشاوره فی الحرب الرد علی الغولیه رسالة الی ابی النجم فی الخراج رسالة الی ابی الفرج بن نجاح فی امتحان عقول الاولیاء رسالة الی احمد بن اسرائیل رسالة الی احمد بن المنجم فی حفظ اللسان رسالة اخری الی احمد بن المنجم رسالة الی سلیمان بن وهب رسالة الی حسن بن وهب رسالة الی محمد بن عبدالملک فی الغضب و الرضا الشکر