عمرو ـ زبیدی (پیش از اسلام ـ 21هـ )

ابوثور عمرو بن معدی کرب بن عبدالله زبیدی مذحجی.

اهل حجاز1 و صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله)2 بود و از ایشان روایت کرده است.3 شراحیل (شرحبیل) بن قعقاع از او روایت کرده است.4 همچنین جابر از او روایت شنیده است.5 عمرو در سال نهم6 یا دهم هجری7 در مدینه8 خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله) رسید و اسلام آورد.9 بعضی نیز گفته اند که پیامبر(صلی الله علیه وآله) را ندید و بعد از رحلت ایشان به مدینه آمد.10 به هر حال وی بعد از رحلت آن حضرت مرتد شد11 و سپس به اسلام بازگشت.12 زبیدی فردی شجاع13 و از جنگجویان مشهور14 یمن بود.15 در جنگ های یرموک و قادسیه شرکت داشت16 که در یرموک یک چشم خود را از دست داد.17 گویند که وی در جنگ صفین نیز شرکت داشته است.18 ترجمه نویسان ایشان را شاعر19 و دارای خوی قساوت جاهلی دانسته اند.20 عمرو دارای عمری طولانی بود.21 برخی عمر وی را 120 22 یا 150 سال ذکر کرده اند.23 در زمان مرگ وی اختلاف است: برخی گویند که او در زمان عثمان (خلافت 23 ـ 35هـ ) به مرض فلج درگذشت،24 برخی دیگر وفاتش را در زمان معاویه (حکومت 4
[1] ـ 60هـ ) دانسته اند25 و عده ای بر این باورند عمرو در سال 21هـ پس از فتح نهاوند و بر اثر زخمی که از آن جنگ برداشته بود، در روستای روده نزدیک ری درگذشت26 و در همان جا به خاک سپرده شد.27 اثر عمرو بن معدی کرب دیوان شعر است28 که ابوسعید سکری گردآوری کرده است.29

پی نوشت ها

[1] ـ الاصابه 5/18.
[2] ــ خزانة الادب 1/425.
[3] ــ الثقات 3/278.
[4] ــ اسد الغابه 4/133.
[5] ــ الاصابه 5/20.
[6] ــ الاغانی 5/213.
[7] ــ الاستیعاب 3/1202 اسد الغابه 4/133.
[8] ــ تاریخ التراث العربی 2 / 2 / 342.
[9] ــ الاغانی 15/213.
[10] ــ الاصابه 5/18.
[11] ــ تاریخ الاسلام 4/99.
[12] ــ معجم الشعراء 20.
[13] ــ الاصابه 5/20 تاریخ الاسلام 4/99.
[14] ــ خزانة الادب 1/426.
[15] ــ الاغانی 15/208.
[16] ــ تاریخ الاسلام 4/99.
[17] ــ معجم الشعراء 19.
[18] ــ الاصابه 5/20.
[19] ــ الاستیعاب 3/1204.
[20] ــ الاعلام 5/86.
[21] ــ تاریخ التراث العربی 2 / 2 / 342.
[22] ــ معجم الشعراء 20.
[23] ــ خزانة الادب 1/426.
[24] ــ الاغانی 15/214.
[25] ــ تاریخ الاسلام 4/99.
[26] ــ معجم الشعراء 20 الاصابه 5/20.
[27] ــ الاغانی 15/213.
[28] ــ تاریخ التراث العربی 2 / 2 / 343.
[29] ــ الفهرست (الندیم) 178.*

دیگر منابع: المستدرک علی معجم المؤلفین 531 جمهرة انساب العرب 411 التاریخ الکبیر 6/312 الجرح و التعدیل 6/260.

عمرو ـ سیبویه (148 ـ 180هـ )

ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر حارثی بیضاوی بصری، معروف به سیبویه.

از موالی بنی حارث بن کعب یا آل ربیع بن زیاد بود1 و در شهر بیضاء فارس زاده شد2 و در بصره رشد کرد.3 تاریخ ولادتش به درستی معلوم نیست، ولی زرکلی آن را به سال 148هـ نوشته است.4 نام گذاری او به سیبویه از آن روی بود که دو گونه او چون دو سیب سرخ و زیبا برآمده بود. نیز گفته اند که این واژه مخفّف سیب و بوی یعنی بوی سیب است. ابن خالویه گفته است که چون پیوسته از او بوی مشک به مشام می رسید، او را سیبویه لقب دادند. گویند که وی لکنت زبان داشت، ولی قلمش شیوا و روان بود.5 سیبویه در جوانی برای تحصیل دانش به بصره رفت و در آن شهر، نخست به فراگیری فقه و حدیث پرداخت و چون واژه عربی را خطا تلفظ می کرد و استادش حماد بن سلمه بر او خرده می گرفت، به نحو، لغت و دیگر علوم ادبی روی آورد و به حلقه درس خلیل بن احمد پیوست6 و در درس چنان کوشا بود که خلیل او را دانشجوی خستگی ناپذیر می خواند و در حق هیچ یک از شاگردانش چنین نگفته بود.7 او پیوسته ملازم خلیل بود و چندان نحو آموخت که در این فن، سرآمد دیگران و صاحب نظر گردید و پیشوای نحویان بصره شد و نخستین کسی بود که علم نحو را گسترش داد.8 از دیگر استادان وی در این زمینه بزرگانی چون یونس بن حبیب و عیسی بن عمرو (اخفش بزرگ) بودند.9

سیبویه شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرده و علم آموخته که از آن میان کسانی چون قطرب نحوی، علی بن سلیمان (اخفش اصغر) و سعید (اخفش اوسط) را می توان نام برد.10 سیبویه در عصر هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193هـ ) به قصد مناظره با کسائی به بغداد رفت و از یحیی برمکی خواست مجلس مناظره را تشکیل دهد. در جلسه مناظره ای که بر پا شد، ادیبان بزرگی چون فرّاء، احمر و هشام بن معاویه نیز حضور داشتند و با حمایت ایشان کسائی بر سیبویه غالب شد و سیبویه با ناراحتی بغداد را ترک کرد. گفته اند که یحیی برمکی انعام گرانبهایی به مبلغ ده هزار درهم به سفارش کسائی به او داد. پس