دیگر منابع: مجمع الرجال 5/21 الذریعه 25/305 قاموس الرجال 7/320 نقد الرجال 266.

فضل ـ بغدادی (157 ـ 250هـ )

ابوالعباس فضل بن مروان بن ماسرجس بغدادی.

اهل بردان،1 روستایی در نواحی بغداد بود2 و در سال 157هـ به دنیا آمد.3 به گفته ابن خلکان، نصرانی الاصل بود و معلومات چندانی در اختیار نداشت.4 از فردی به نام علی بن عاصم روایت کرده است. کسانی مانند مبرّد، حسین بن یحیی و سلیمان بن وهب کاتب از وی روایت و مطالبی را نقل کرده اند.5 گفته اند: از آنجایی که فضل از خط خوشی بهره مند بود، نخست در خدمت بزرگانی از دستگاه معتصم عباسی (خلافت 218 ـ 227هـ ) که بعدها به خلافت رسید، درآمد و اندک اندک به دربار راه یافت و از کاتبان معروف و وزیر او گردید. در زمانی که هنوز مأمون (خلافت 198 ـ 218هـ ) زنده بود، به همراه معتصم سفری به مصر نمود و در این سفر مسئول اداره و جمع آوری اموال خلیفه بود. پس از بازگشت از مصر و با به خلافت رسیدن معتصم، مسئولیت و ریاست کل دیوان های حکومتی و خزانه داری دولت به او سپرده شد.6 گویند که فضل در رسیدن او به خلافت و اخذ بیعت از مردم تلاش بسیار نمود و از این جهت خلیفه وی را به مدت سه سال از وزیران برجسته خود قرار داد.7 او علاوه بر کتابت و خط خوشی که داشت، از بلاغت و فصاحت سرآمدی برخوردار، و ادیبی ماهر بود.8 وی به دلایلی در سال 220هـ ، مورد خشم و غضب خلیفه قرار گرفت و به زندان افتاد و سپس به یکی از روستاهای اطراف موصل به نام سنّ تبعید گردید و به اقامت اجباری در آن ناحیه محکوم شد9 و بنا بر قولی، اموالش نیز مصادره گردید. وی علی رغم آنکه از معلومات و دانش چندانی بهره مند نبود،10 ولی به آیین خدمتگزاری خلفا آشنا بود11 و در خدمت تعدادی از خلفای بنی عباس قرار گرفت، ولی سرانجام از همه مدیریت ها عزل گردید. وی در سال 233هـ از ریاست دیوان خراج متوکل (خلافت 232 ـ 247هـ )، و به سال 249هـ از دیوان خراج مستعین (خلافت 248 ـ 251هـ ) خلع شد.12 کتاب المشاهدات والاخبار و مجموعه نامه ها تألیفات اوست.13 فضل در سال 250هـ 14 در سامرا درگذشت.15

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الطبری 9/18.
[2] ــ معجم البلدان 1/375.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 141.
[4] ــ وفیات الاعیان 4/45.
[5] ــ تاریخ الاسلام 18/394.
[6] ــ تاریخ الطبری 9/18 و 19.
[7] ــ المنتظم 11/55 الکامل فی التاریخ 7/135.
[8] ــ سیر اعلام النبلاء 12/84.
[9] ــ تاریخ الطبری 9/20.
[10] ــ وفیات الاعیان 4/45.
[11] ــ الفهرست (الندیم) 141.
[12] ــ تاریخ الطبری 9/18، 19، 162 و 264.
[13] ــ وفیات الاعیان 4/141.
[14] ــ النجوم الزاهره 2/332.
[15] ــ الکامل فی التاریخ 7/135.*

دیگر منابع: معجم المؤلفین 8/72 لغت نامه دهخدا 10/15147 الاعلام 5/151 هدیة العارفین 1/818 دائرة المعارف الشیعیة العامه 14/149.

فضل ـ بقباق (در عصر امام صادق(علیه السلام))

ابوالعباس فضل بن عبدالملک بقباق کوفی.

یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام)بود1 و از آن بزرگوار2 و افرادی چون زکریا بن مالک جعفی و زکریا نقاض روایت نقل می کرد.3 افرادی چون داود بن حصین4 و ابان بن عثمان از او روایت نقل می کردند.5 وی از جمله فقهای شیعه و از بزرگانی است که احکام حلال و حرام از آنها گرفته شده و هیچ گونه طعنی در مورد آنها ذکر نشده است.6 بیشتر ارباب رجال او را شیعه و مورد اعتماد دانسته اند.7 برخی گفته اند که او با امام صادق(علیه السلام)رفتاری بی ادبانه داشته است.8 فضل دارای کتاب الحدیث بوده است.9

پی نوشت ها

[1] ـ رجال الطوسی 270 رجال البرقی 34.
[2] ــ رجال النجاشی 2/171 رجال ابن داود 273.
[3] ــ معجم رجال الحدیث 13/304.
[4] ــ رجال النجاشی 2/171.
[5] ــ جامع الرواة 2/6.
[6] ــ الرسالة العددیه 9/25 و 41.
[7] ــ خلاصة الاقوال 133 رجال النجاشی 2/171.
[8] ــ اختیار معرفة الرجال 336.
[9] ــ الذریعه 6/357.*

دیگر منابع: نقد الرجال 267 منهج المقال 262 التحریر الطاووسی 461 تنقیح المقال 2/11 دائرة المعارف الشیعیة العامه 14/166 قاموس الرجال 334.

فضل ـ تمیمی (در عصر امام صادق(علیه السلام))

ابومحمد فضل بن ابی قرة تمیمی سمندی تفلیسی کوفی.

او اصالتاً اهل کوفه بود،1 ولی در یکی از شهرهای آذربایجان می زیست و سپس به شهر ارمینیه منتقل شد.2 او از اصحاب امام صادق(علیه السلام)بود3 و از آن بزرگوار حدیث نقل می کرد.4 افرادی چون سلیمان بن حیان خزاز5 و ابراهیم بن هاشم از او روایت نقل می کردند.6 برخی او را از راویان امامی مذهب7 و مورد اعتماد،8 و