ازهری، لغت شناس معروف و صاحب تهذیب در بسیاری از موارد لغت به گفته های او استناد و اعتماد کرده است.5 او علاوه بر علم لغت در نحو و قرائت نیز صاحب نظر بود.6 وی دارای تألیفی نیکو در علم قرائت بوده7 که با عنوان کتاب القرائات شهرت دارد.8 الندیم از آن با نام معانی القرآن یاد کرده است.9 او در سال 211هـ درگذشت.10

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 9/5.
[2] ــ تهذیب اللغه 1/18 و 20.
[3] ــ معجم الادباء 16/214.
[4] ــ غایة النهایه 2/9.
[5] ــ تهذیب اللغه 1/18 و 20.
[6] ــ غایة النهایه 2/9.
[7] ــ تهذیب اللغه 1/25.
[8] ــ کشف الظنون 2/1449.
[9] ــ الفهرست 37.
[10] ــ تاریخ الاسلام 15/340.*

دیگر منابع: هدیة العارفین 1/818 معجم المؤلفین 8/67 دائرة المعارف الشیعیة العامه 14/161 الکنی و الاسماء 2/122 تاریخ نیشابور 77 التاریخ الصغیر 2/295 بغیة الوعاة 2/245 تاریخ الطبری 1/81 الجرح و التعدیل 7/61.

فضل ـ ملائی (130ـ219هـ )

ابونعیم فضل بن دُکَین بن حماد بن زهیر کوفی ملائی.

در سال 130هـ متولد شد1 و از موالی آل طلحه بن عبیدالله تیمی بود.2 ابونعیم شریک عبدالسلام بن حرب بوده و در مغازه ای به فروش نوعی لباس به نام «ملائه» اشتغال داشت، بدین سبب به او نسبت «ملائی» داده شد.3 فضل محضر اساتیدی همچون اعمش، زکریا بن ابی زائده، مُسَعِّر بن کَدّام و جعفر بن برقان را درک نمود و از آنها بهره برد4 و به گفته خودش، از بیش از صد استاد دانش آموخت و از آنها حدیث نوشت.5 ابونعیم از محدثان کوفه و فردی فقیه، حافظ و نسب شناس بود.6 احادیث بسیاری روایت نمود و در نقل آنها موثق و امین بود.7 سفری به بغداد داشت و در آنجا به نقل حدیث پرداخت و افرادی همچون احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، ابوخیثمه زهیر بن حرب، ابوسعید اشج و ابوزرعه از او استماع کردند. فضل بن دکین به «رفض» (شیعه گری) متهم بود و گفته شده که تشیع خویش را کتمان می کرد.8 برخی او را از شیعیان زیدیه دانسته اند.9 گروهی به نام «دکینیه» منسوب به اویند.10 کتاب های تفسیر، المناسک، المسائل در فقه،11 الصلوه و کتاب تاریخ از آثار اوست.12 ابونعیم سرانجام در سال 219هـ در کوفه درگذشت.13

پی نوشت ها

[1] ـ المعرفة و التاریخ 1/67.
[2] ــ الطبقات الکبری 6/400.
[3] ــ تاریخ بغداد 12/346.
[4] ــ الطبقات الکبری 6/400.
[5] ــ تاریخ بغداد 12/348.
[6] ــ سیر اعلام النبلاء 10/142 و 147.
[7] ــ الطبقات الکبری 6/401.
[8] ــ تاریخ بغداد 12/346 و 351.
[9] ــ تنقیح المقال 2/8.
[10] ــ الکامل فی التاریخ 6/445.
[11] ــ الفهرست (الندیم) 37 و 283.
[12] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 6/335.
[13] ــ الطبقات الکبری 6/400.*

دیگر منابع: طبقات خلیفة بن خیاط 293 تاریخ خلیفة بن خیاط 21 تاریخ الثقات 383 المحبر 475 اخبار القضاة 1/59 و 304 تاریخ الطبری 1/9، 11 و 36 الجرح و التعدیل 7/61 مقاتل الطالبیین 31 دول الاسلام 119 تهذیب الکمال 23/197 تذکرة الحفاظ 1/372 میزان الاعتدال 5/426 العبر 1/297 المعین فی طبقات المحدثین 77 البدایة و النهایه 10/309 تاریخ الاسلام 15/340 معجم المؤلفین 8/68 الاعلام 5/148 قاموس الرجال 7/319 معجم رجال الحدیث 13/286 مستدرکات علم رجال الحدیث 5/205 مجمع الرجال 5/20.

فضل ـ نوبختی (م حدود 200هـ )

ابوسهل فضل بن ابی سهل بن نوبخت نوبختی.

او از خاندان مشهور ایرانی، خاندان نوبختی، و جد اسماعیل بن اسحاق بن فضل نوبختی صاحب کتاب یاقوت است.1 تبار و زادگاه او فارس2 و مذهب وی تشیع بوده است.3 او مردی فیلسوف و از پیشوایان علم کلام و از ستاره شناسان معروفی بود که به افتراق ستارگان یعنی قرار گرفتن دو ستاره در یک درجه یا یک جهت آشنایی داشت.4 نامبرده کتاب های پهلوی را در موضوع حکمت، از زبان فارسی به زبان عربی بر می گرداند و بدین وسیله نزد منصور دوانیقی (خلافت 136 ـ 158هـ ) تقرب یافت.5 او متصدی کتابخانه هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193هـ ) معروف به دارالحکمه بوده است.6 وی در حدود 200هـ درگذشت.7 آثار او التشبیه و التمثیل النهمطان فی الموالید می باشد.8

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 20/245. 2 ـ ریحانة الادب 6/246 و 7/147. 3 ـ فرج المهموم 125. 4 ـ تاریخ الحکماء 255 و 409. 5 ـ ریحانة الادب 7/147. 6ـ الفهرست (الندیم) 299 و 333. 7 ـ کشف الظنون 5/818. 8ـ الفهرست (الندیم) 299 و 333 خاندان نوبختی 12 و 14 معجم المؤلفین 8/72.*

دیگر منابع: اعیان الشیعه 8/410 دائرة المعارف بزرگ اسلامی 2/178 خاندان نوبختی12 و 14.