تحت عنوان دیوان یاد کرده اند.6 قسمتی از اشعار وی در معجم الشعراء مرزبانی آمده است.7

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ التراث العربی 2/4/239.
[2] ــ معجم الشعراء 162.
[3] ــ معجم البلدان 4/404. 4 ـ تاریخ التراث العربی 2/4/239. 5 ـ الفهرست (الندیم) 189. 6 ـ تاریخ التراث العربی 2/4/239. 7 ـ معجم الشعراء 192.

فضیل ـ بصری (105 ـ 187هـ )

ابوعلی فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر بصری تمیمی یربوعی کوفی.

وی در سال 105هـ 1 در سمرقند یا ابیورد، شهری کوچک در خراسان به دنیا آمد و در همان دیار رشد یافت2 و سپس به کوفه رفت و به کتابت و شنیدن حدیث پرداخت3 و از آنجا به مکه منتقل گشت و در همان جا رحل اقامت گزید.4 او از اصحاب امام صادق(علیه السلام)بوده5 و از آن بزرگوار حدیث نقل می کرد6 و از افرادی چون اعمش و محمد بن اسحاق نیز روایت نقل می کرد.7 وی دروس فقه را نزد ابوحنیفه فراگرفت و گرایش حنفی داشت، اما شافعی، فقه را نزد او آموخت.

افرادی چون بخاری، مسلم و دیگران از او روایت نقل می کردند. برخی نام فضیل را در ردیف راویان اهل سنت ثبت کرده اند،8 لیکن برخی دیگر برآن اند که وی شیعه بوده و تقیه می کرده است.9 فضیل در بخشی از روزگارش میان ابیورد و سرخس راهزنی می کرد10تا شبی به انگیزه گناه، در حالی که از دیوار خانه ای بالا می رفت با صوت قرائت آیه (الم یأن للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر اللّه)11 مواجه گشت، لذا به خود آمد و توبه کرد12 و درپی آن، زاهدی عظیم الشأن13 و از مشاهیر صوفیه14گشت. سرانجام در عاشورای سال 187 در مکه درگذشت.15 فضیل دارای دست نوشته ای از امام صادق(علیه السلام) بود که سلیمان بن داود آن را روایت کرده است.16

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 5/153.
[2] ــ وفیات الاعیان 4/47.
[3] ــ تنقیح المقال 2/14.
[4] ــ تذکرة الحفاظ 1/245.
[5] ــ رجال الطوسی 271 رجال ابن داود 493.
[6] ــ رجال النجاشی 2/173.
[7] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 8/294.
[8] ــ رجال النجاشی 2/173.
[9] ــ تنقیح المقال 2/14.
[10] ــ وفیات الاعیان 4/47.
[11] ــ حدید (57) آیه 16.
[12] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 8/294.
[13] ــ تذکرة الحفاظ 1/245.
[14] ــ الذریعه 24/151.
[15] ــ وفیات الاعیان 4/47.
[16] ــ الذریعه 24/151.*

دیگر منابع: تقریب التهذیب 2/113 قاموس الرجال 7/341 دائرة المعارف الشیعیة العامه 4/176 میزان الاعتدال 3/36 خلاصة الاقوال 236.

فضیل ـ کوفی (در عصر امام صادق(علیه السلام))

فضیل بن محمد بن راشد کوفی.

برخی نسبت وی را بدین شکل، یعنی فضیل (فضل) مولی محمد راشد صحیح دانسته اند و اینکه فضل از موالی فضل بقباق باشد را نادرست، و این کلام را ناشی از اشتباه در برداشت از عبارت برقی دانسته و گفته اند که برقی این دو شخص را به صورت متوالی، ولی دو شخص مستقل پنداشته است.1 وی صحابی امام صادق(علیه السلام)2 و راوی آن حضرت بود.3 برقی،4 ابوالمغرا و محمد بن ابی عمیر از او روایت کرده اند.5 او در نقل حدیث مورد اعتماد6 و دارای کتاب الحدیث می باشد.7

پی نوشت ها

[1] ـ تنقیح المقال 2/15.
[2] ــ رجال الطوسی 271.
[3] ــ الاستبصار 3/81.
[4] ــ الذریعه 6/357.
[5] ــ جامع الرواة 2/11.
[6] ــ رجال ابن داود 273.
[7] ــ الذریعه 6/357.*

دیگر منابع: خلاصة الاقوال 132 معجم رجال الحدیث 13/334 قاموس الرجال 7/342 نقد الرجال 268 رجال البرقی 34 منهج المقال 262 الوجیزه 82 حاوی الاقوال 2/158 مجمع الرجال 5/33.

فضیل ـ نهدی (م پیش از 148هـ )

ابوالقاسم (ابومسور) فضیل بن یسار نهدی بصری کوفی.

اصالتاً کوفی بود و در بصره اقامت گزید.1 او عرب خالص2 و از موالی بنی نهیک بود3 و در شمار اصحاب امام باقر و امام صادق(علیهما السلام)یاد شده است4 و از آن دو بزرگوار روایت کرده است.5 او همچنین از کسانی چون زکریا نقاض، عبدالواحد بن مختار انصاری و زراره روایت کرده است و راویانی چون ابان بن عثمان، جمیل بن صالح، عمربن اذینه و ربعی بن عبدالله از او روایت کرده اند.6 فضیل نزد امام باقر و امام صادق(علیهما السلام)منزلتی بس والا داشت. هر گاه امام صادق به او نظر می کرد، می فرمود: بشّر المخبتین و می فرمود: کسی که دوست دارد مردی از اهل بهشت را ببیند، به فضیل نگاه کند. امام باقر(علیه السلام)فرموده است که زمین با او انس می گیرد.7 او فقیهی سرشناس و جلیل القدر، از اصحاب اجماع و از کسانی بود که حلال و حرام خدا از