پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 1 / 3 و 134. 2 ـ الاعلام 1 / 85. 3 ـ الفهرست (الطوسی)، شماره 90. 4 ـ الفهرست (الطوسی)، شماره 90. 5 ـ اعلام الوری 164. 6 ـ الامالی (الطوسی) 657. 7 ـ الامالی (الطوسی) 657. 8 ـ الفهرست (الطوسی)، شماره 90. 9 ـ الذریعه 4 / 451. 10 ـ رجال (النجاشی) 1 / 244؛ رجال (الطوسی) شماره 5963. 1
[1] ـ رجال (الطوسی)، شماره 5963. 12 ـ رجال (النجاشی) 1 / 244؛ الفهرست (الطوسی)، شماره 90. 13 ـ الامان من اخطارالاسفار 96. 14 ـ الفهرست (الندیم) 247. 15 ـ الفهرست (الندیم) 247.

دیگر منابع: معالم العلما 14؛ خلاصه الاقوال 66؛ رجال (ابن داوود) 21؛ جامع الرواة 1 / 40؛ نقدالرجال 101؛ هدیه العارفین 1 / 63؛ کتابخانه ابن طاووس 164.

محمد غفوری

احمد ـ فارسی

احمد ـ فارسی (م. 350ق)

ابوبکر احمدبن حسین بن سهل فارسی، ملقب به ابن برهان

وی فقه را نزد مُزَنی آموخت و نخستین کسی بود که در بلخ، مذهب شافعی را به روایت مزنی تدریس کرد. ابن برهان فارسی، کتاب خود عیون المسائل را در سال 339 هجری در سمرقند و در ولایت امیر نوح بن نصر سامانی تألیف کرد. 1 عبادی در طبقات خود فارسی را در طبقه دوم از اصحاب شافعی یاد کرده و تألیفات او را با عناوین الاصول، الانتقاد علی المزنی، الخلاف و الاجماع بیان می کند. 2 وی کتاب دیگری با عنوان الذخیرة فی اصول الفقه دارد. 3 فارسی از ابن سریج (م. 306ق) نیز بهره برده و رافعی در مسائل وضو از او نقل روایت کرده است. در تاریخ درگذشت ابن برهان اختلاف است؛ ولی آنچه از تاریخ تألیف عیون المسائل و نیز از استادان وی به دست می آید، درگذشت او در سال 350 هجری می تواند صحیح باشد. 4 محمدبن علی شافعی (م. 702ق) کتاب عیون المسائل را شرح کرده است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیه الکبری 2 / 184. 2 ـ طبقات الشافعیه (عبادی) 45. 3 ـ هدیه العارفین 1 / 65. 4 ـ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 123. 5 ـ کشف الظنون 2 / 1188.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 119؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایت اللّه) 75؛ الاعلام 1 / 114؛ معجم المؤلفین 1 / 205؛ لغت نامه دهخدا 1 / 997 ـ 998.

سیدمهدی حسینی عربی

احمد ـ

فامیاحمد ـ فامی (قرن 4ق)

ابوالعباس احمدبن علی بن حسن بن شاذان فامی قمی معروف به ابن شاذان

از فقیها و محدثان بزرگ امامیه در سده چهارم هجری است. نجاشی و بسیاری دیگر از او با عنوان فامی (فروشنده فوم یعنی سیر و حبوبات) یاد کرده1 و برخی نیز به جای فامی، لقب قاضی را برای او ذکر کرده اند. 2 که به نظر می رسد قاضی، تصحیفی از فامی باشد. 3 وی برادر مادری احمدبن علی بن داوود قمی و شوهر خواهر جعفربن محمدبن قولویه (م. 369ق) است. 4 محمدبن حسن بن احمدبن ولید (م. 343ق) و محمدبن علی بن فضل بن تمام دهقان (زنده در 340ق) از استادان روایی او بوده اند. 5 فرزندانش جعفر و ابوالحسن محمد (م. حدود 420ق) نیز راوی او هستند. 6 همچنین شیخ مفید (م. 413ق) به واسطه فردی به نام عبداللّه از ابن شاذان تمام کتاب ابن دأب ابوالولید عیسی بن یزید در مناقب امیرمؤمنان علیه السلام را روایت کرده است. 7 آغابزرگ طهرانی احتمال داده عبداللّه یاد شده، ابوطالب انباری (م. 357ق) باشد. 8 اما نام ابوطالب انباری، عبیداللّه است؛ نه عبداللّه. به هرروی از داده های پیش گفته به دست می آید که فامی تا نیمه دوم سده چهارم زنده بوده و به احتمال بسیار در همین نیمه از دنیا رفته است. بنابراین سخن برخی که ابن شاذان را از دانشمندان نیمه نخست سده پنجم شمرده اند، 9 درست به نظر نمی رسد. از آثار او زادالمسافر و الامالی است که فرزندش ابوالحسن محمد آنها را روایت کرده است. 10 علی بن طاووس (م. 664ق) کتاب زادالمسافر را در اختیار داشته و در المواسعه و المضایقه از آن بهره برده است. 11 شیخ مفید نیز تصریح کرده از نوشته ای با خط ابن شاذان، کتاب ابن دأب را استنساخ و مقابله کرده12 و ازآنجاکه به تصریح نجاشی، ابن شاذان غیر از دو کتاب یاد شده، کتاب دیگری نداشته، 13 معلوم می شود شیخ مفید از کتاب الامالی یا زادالمسافر آن را استخراج کرده و در کتاب الاختصاص آورده است. نجاشی از ابن شاذان تمجید کرده و او را به نیکویی اعتقاد و معرفت ستوده است. 14 علامه و ابن داوود نیز در قسم اول (معتمدین و ممدوحین) رجال خود از ابن شاذان نام برده اند. 15 مجلسی نیز او را در شمار ممدوحین قرار داده است. 16 با وجود این، برخی از