می شد. ابن فرضی تاریخ نگار نامدار می نویسد: قرطبی اثری درباره فقهای قرطبه دارد که من در تألیف خود بسیار از آن بهره برده ام. وی به نقل از رازی نوشته قرطبی در سال های پایان عمر از جانب عبداللّه بن ناصر متهم شد و به زندان افتاد و سرانجام به سال 338 هجری در زندان درگذشت. 1 صفدی تاریخ درگذشت او را در سال 339 هجری دانسته است. 2 تنها اثری وی تاریخ الفقهاء والقضاة است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ علماءالاندلس 1 / 50 ـ 51. 2 ـ الوافی بالوفیات 8 / 56. 3 ـ تاریخ الاسلام 25 / 156.

دیگر منابع: ترتیب المدارک 2 / 18 و 133؛ الدیباج المذهب 98؛ ایضاح المکنون 1 / 45؛ هدیه العارفین 1 / 61؛ الاعلام 1 / 207.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ قرطبی

احمد ـ قرطبی (م. 400ق)

ابوعمر احمدبن عبدالعزیز بن فرج بن ابی الحباب قرطبی

وی اهل قرطبه1 از شهرهای مشهور اندلس و بربری النسب بود2 و در زمان دولت عامریه در قید حیات بود. از محدثان و ادیبان روزگار خویش به شمار می رفت. وی از ملازمان و خواص ابوعلی قالی بغدادی (م. 356ق) بوده و از وی و کسانی چون یحیی بن مالک بن عائد و ابومحمد ثغری قاضی روایت شنیده و نقل کرده است. رجال نویسان، قرطبی را فردی مورخ، ادیب، لغوی، محدث و دارای روایات صحیح و حافظه ای سرشار و مورد اعتماد دانسته اند. وی معلم مظفربن عبدالملک بن ابی عامر بوده و تأدیب او را بر عهده داشته است و قاضی ابوعمربن حذّاء از وی روایت کرده است. 3 کتاب حدائق الانس فی التاریخ والتراجم از اوست. 4 وی سرانجام به سال 400 هجری درگذشت و در مقبره رصّافه به خاک سپرده شد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 1 / 19. 2 ـ انباه الرواة 1 / 38؛ تاریخ الاسلام 27 / 383. 3 ـ کتاب الصله 1 / 20؛ جذوة المقتبس 111؛ بغیة الملتمس 173. 4 ـ کشف الظنون 1 / 622. 5 ـ انباه الرواة 1 / 38.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 7 / 68؛ بغیه الملتمس 1 / 325؛ معجم المؤلفین 1 / 276.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ قزوینی

احمد ـ قزوینی (329 ـ 395ق)

ابوحسین احمدبن فارس بن زکریا قزوینی رازی زهراوی

ابن فرحون زمان ولادت وی را 206 یا 208 هجری آورده که به ظاهر اشتباه است. 1 وی در سال 329 هجری2 در قزوین به دنیا آمد و در همدان بزرگ شد و بیشتر عمر خود را ساکن ری بود. او در قزوین حدیث شنید و برای آموختن علوم بیشتر به زنجان، 3 میانه، 4 خراسان، 5 بغداد6 و اصفهان سفر کرد و از کسانی مانند پدرش، علی بن محمدبن مهرویه، احمدبن علان، سلیمان طبرانی و محمدبن عبدالله دوری بهره برد. 7 رازی از بزرگان و پیشوایان علم لغت8 و یکی از دانشمندان و ادیبان بزرگ در خراسان به شمار می رفت. او در فقه و ادبیات شهرت داشت. 9 همچنین در همدان فردی بی مانند بود و اتقان علمی دانشمندان و ذوق و ظرافت کاتبان و شاعران را در خود جمع کرده بود. گویند: مقام او در همدان با ابن لنکک در عراق، ابن خالویه در شام، ابن علاف در فارس و ابوبکر خوارزمی در خراسان برابر بود. او شاگردان بسیاری تربیت کرد که ازجمله آنان می توان از بدیع الزمان همدانی، 10 ابوذر هروی، قاضی ابوزرعه رازی، قاضی ابوعبدالله دیباجی11 و وزیر صاحب بن عباد نام برد. 12 در نحو از مکتب کوفیین پیروی می کرد و همواره فقها را به آشنایی با لغت ترغیب می کرد. وی به آل عمید تعصب شدیدی داشت و صاحب بن عباد بدین سبب از او رنجیده خاطر بود. 13 قزوینی ابتدا شافعی بود، سپس به مذهب مالک گرایش یافت. 14 برخی نیز او را امامی مذهب دانسته اند. 15 او دارای آثاری بدیع، رساله هایی سودمند و اشعاری نمکین بود16 که عبارت اند از: المجمل، متخیّرالالفاظ، فقه اللغه، غریب اعراب القرآن، تفسیر اسماءالنبی صلی الله علیه و آله، مقدمه کتاب دارالعرب، حلیه الفقهاء، العرق، مقدمة، الفرائض، ذخائرالکلمات، شرح رساله الزهری الی عبدالملک بن مروان، الحجر، سیره النبی صلی الله علیه و آله، اللیل والنهار، العمّ والخال، اصول الفقه، اخلاق النبی صلی الله علیه و آله، الصاحبی، جامع التأویل، الثیاب والحلی، خلق الانسان، الحماسه المحدثه، مقاییس اللغه، کفایه المتعلمین، 17 اختلاف النحاة، الانتصار لثلعب، ذم الغیبه، فتاوی فقیه العرب، فضل الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله، دارالعرب، المثلثة فی اللغه، المسائل الفقیهة فی المقامه الطیبه، مآخذالعلم، المحصل،