اشعاری نیکو و متین می سرود. رودکی نخستین کسی دانسته شده که اشعار فارسی سروده و بر تمام شاعران فارسی زبان عصر خویش مقدم بوده و در عرب و عجم، نظیر و مانندی نداشت. 4 افزون بر شعر در فن موسیقی و نواختن بربط بسیار توانا بود و صدای نیکویی داشت. معروف است که رودکی بیش از صدهزار بیت شعر داشته و حتی برخی شمار آن را بیش از یک میلیون وسیصدهزار بیت دانسته اند که انگشت شماری از آن باقی مانده است. 5 نقل است که وی از آغاز نابینا بود و درحالی که هشت سال بیشتر از عمرش نگذشته بود، 6 قرآن را با قرائات هفت گانه حفظ کرد؛ ولی برخی بر این عقیده اند که وی در پایان عمر، بینایی خود را از دست داده است. 7 وی از فردی به نام اسماعیل بن محمدبن اسلم سمرقندی حکایت هایی روایت کرده است. 8 رودکی از ندیمان و خواص نصربن احمد سامانی بوده9 و به دستور او کتاب کلیله و دمنه را به نظم درآورده و برای آن چهل هزار درهم پاداش گرفته بود. 10 او از این طریق و دریافت جوایز فراوان و متعدد، ثروت و اموال فراوانی به دست آورد11 از آثار دیگر رودکی دیوان شعر، 12 تاج المصادر فی لغة الفرس و کتاب عرائس النفائس است که کتاب اخیر را به نظم فارسی درآورده است. 13 تاریخ درگذشت رودکی به اختلاف بسیار نقل شده؛ 14 ولی سمعانی در انساب ـ که از قدیمی ترین منابع است ـ وفات او را به سال 329 هجری در رودک سمرقند دانسته است. آرامگاه وی در روستای بَنُج واقع شده است. 15

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 3 / 102؛ معجم البلدان 1 / 498. 2 ـ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 372. 3 ـ ریحانه الادب 2 / 342. 4 ـ الانساب 3 / 103. 5 ـ فرهنگ بزرگان 129؛ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 378 6ـ الذریعه 9 / 2 / 389. 7 ـ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 374. 8 ـ الانساب 3 / 103. 9 ـ چهار مقاله (عروضی) 52؛ کشف الظنون 2 / 1132. 10ـ الذریعه 9 / 2 / 389. 1
[1] ـ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 374. 12 ـ الذریعه 9 / 2 / 389. 13 ـ کشف الظنون 1 / 270 و 2 / 1132. 14 ـ فرهنگ بزرگان 129؛ فرهنگ سخنوران 241؛ ریحانه الادب 2 / 342. 15 ـ الانساب 3 / 103؛ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 21.

دیگر منابع: الکنی والالقاب 2 / 284؛ یادداشت های قزوینی 5 / 1115؛ المعجم فی معاییر اشعارالعجم 167 و 302.

اسماعیل اسماعیلی

جعفر ـ

شیبانیجعفر ـ شیبانی (292 ـ 352ق)

ابومحمد جعفربن ورقاء بن محمدبن ورقاء شیبانی عراقی

اهل عراق بود و در سال 292 هجری در خانواده ای دانشمند و اهل ادب در سامرا به دنیا آمد. 1 بر پایه گزارش ابومنصور ثعالبی، شیبانی از بزرگان و رهبران عرب شام بود و در ادب و شعر دستی تمام داشت و از مقریان و شاعران دربار سیف الدوله حمدانی (333 ـ 356ق) به شمار می رفت و با ابوفراس حمدانی (م. 357ق) شاعر و نویسنده معروف عرب مراسلات و مشاعره داشته است. 2 گفته شده وی فردی خوش قریحه و خوش ذوق بود؛ چنان که هرگاه قلم به دست می گرفت، هرآنچه اراده می کرد را به نظم و نثر در می آورد؛ گویا که آن را از حفظ کرده است. ازاین رو مورد احترام و حمایت المقتدر خلیفه عباسی (295 ـ 320ق) قرار داشت. 3 زمانی نیز از جانب خلیفه، عهده دار مناصب گوناگونی شد؛ از جمله آنکه مدتی مسئول راه کوفه و مکه بود4 و زمانی رسیدگی به امور شهر کوفه و مبادله اسیران مسلمانان و رومیان را برعهده داشت5 ذهبی او را جنگجویی دلیر و آگاه به لغت دانسته است6 رجال نویسان امامیه نیز او را فردی صحیح المذهب دانسته اند. 7 ثعالبی و کتبی پاره ای از اشعار و قصاید او را برشمرده اند8 شیبانی سرانجام در ماه رمضان سال 352 هجری از دنیا رفت. 9 او کتابی در امامت امیرمؤمنان علیه السلام و فضیلت آن حضرت به نام حقائق التفضیل فی تأویل التنزیل داشته10 که بیانگر اعتقاد وی به امامت آن حضرت و شیعه بودن او است.

پی نوشت ها

[1] ـ فوات الوفیات 1 / 295. 2 ـ یتیمه الدهر 1 / 122. 3 ـ فوات الوفیات 1 / 295. 4 ـ المنتظم 13 / 248. 5 ـ الکامل 8 / 155 و 352. 6 ـ تاریخ الاسلام 26 / 70. 7ـ رجال (ابن داوود) 89؛ خلاصه الاقوال 33. 8ـ یتیمه الدهر 1 / 122 ـ 126، فوات الوفیات 1 / 295. 9ـ تاریخ الاسلام 26 / 70. 10 ـ رجال (النجاشی) 1 / 306.

دیگر منابع: النجوم الزاهره 3 / 213؛ الوافی بالوفیات 5 / 173؛ ایضاح المکنون 1 / 409؛ تنقیح المقال 1 / 229؛ الاعلام 2 / 128؛ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 51؛ لغت نامه دهخدا 1 / 317؛ دایره المعارف الشیعیه العامه 7 / 245.

اسماعیل اسماعیلی