حسین ـ

ثلاّجحسین ـ ثلاّج (زنده در قرن 4ق)

ابوعبداللّه حسین بن احمدبن مغیره ثلاّج بوشنجی عراقی

آگاهی چشمگیری از وی نداریم؛ جز اینکه اهل عراق بوده1 و به پوشنگ در افغانستان کنونی منسوب است. شاید در اصل، اهل پوشنگ بوده است. مذهب ثلاج نیز چندان روشن نیست. نجاشی او را مضطرب المذهب، 2 مجلسی وی را غیرامامی3 و برخی نویسندگان، عراقی را از دانشمندان بزرگ شیعه به شمار آورده اند. 4 به هرحال نجاشی، بوشنجی را در نقل روایت، موثق دانسته و می گوید ابن خمری حسین بن جعفر مخزومی در سال 400 هجری در شهر نجف، اجازه نقل روایت های او را به نجاشی داده است و عمل السلطان را کتاب او می داند. 5 ابومحمدبن حمزه علوی6 (م. 358ق) و حیدربن محمدبن نعیم سمرقندی از استادان و شیخ مفید7 (م. 413ق) و ابوغالب زراری (م. 368ق) از شاگردان اویند. 8 با توجه به تاریخ درگذشت استاد و شاگردان او، بوشنجی در سده چهارم هجری می زیسته و احتمال دارد قرن پنجم را نیز درک کرده باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال (النجاشی) 1 / 190. 2ـ رجال (النجاشی) 1 / 190. 3ـ الوجیزه 35. 4ـ لسان المیزان 2 / 266؛ دایره المعارف الشیعیة العامه 8 / 196. 5ـ رجال (النجاشی) 1 / 190. 6ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 107. 7ـ الامالی (مفید) 23. 8 ـ طبقات اعلام الشیعه 1 / 107.

دیگر منابع: رجال (ابن داوود) 444؛ خلاصه الاقوال 217.

محمد غفوری

حسین ـ حرّانی

حسین ـ حرّانی (پس از 220 ـ 318ق)

ابوعَرُوبه حسین بن محمدبن مودود حرانی جَزَری سُلمَی

وی پس از سال 220 هجری به دنیا آمد و نخستین حدیث را در سال 236 هجری شنید. از افرادی چون محمدبن حارث رافقی، عبدالجباربن العلاء، مسیب بن واضح و نیز از افراد بسیاری در جزیره، شام، حجاز و عراق روایت کرد و راویانی مانند ابوحاتم بن حبّان، ابواحمدبن عدی و ابوالحسین محمدبن مظفر از او روایت کردند. 1 رجال نویسان اهل سنّت وی را فردی موثق و عارف به علم حدیث و رجال2 و نیز از بزرگان علم فقه دانسته اند. 3 برخی ابوعروبه را به خاطر دشمنی با بنی امیه از غالیان شیعه دانسته اند؛ ولی ذهبی غالی بودن او را نمی پذیرد. منابع، تاریخ درگذشت وی را با اندکی
اختلاف ذکر کرده اند. بیشتر آنها درگذشت وی را سال 318 هجری دانسته اند. آثار او عبارت اند از: الطبقات، تاریخ الجزیره، 4 الامالی فی الحدیث5 و الامثال والاوائل. 6

پی نوشت ها

1ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 510. 2ـ الوافی بالوفیات 13 / 45. 3ـ الفهرست (الندیم) 286 ـ 385. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 14 / 510. 5 ـ هدیه العارفین 1 / 305. 6 ـ الاعلام 2 / 253.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 23 / 560؛ العبر 1 / 477؛ تذکره الحفاظ 2 / 774؛ دول الاسلام 173؛ معجم المؤلفین 4 / 60؛ شذرات الذهب 2 / 279؛ ایضاح المکنون 3 / 124.

سیدمهدی حسینی عربی

حسین ـ حلاّج

حسین ـ حلاّج (م. 309ق)

ابومغیث (ابوعبداللّه) حسین بن منصوربن محمی حلاّج فارسی بیضاوی

رجال نویسان درباره زادگاه وی اختلاف دارند؛ ولی آنچه از احمدبن حسین بن منصور در رابطه با پدرش روایت شده، این است که وی در طور، ناحیه ای در بیضای فارس به دنیا آمد و در شوشتر رشد و پرورش یافت و به مدت دو سال از محضر سهل بن عبداللّه تستری بهره برد. حسین بن منصور سفرهای بسیاری به بصره، مکه، بغداد، خراسان، ماوراءالنهر، سیستان، کرمان، اهواز، هند و ترکستان داشت و در هر منطقه ای به یک نام مشهور بود و چون به خوزستان رسید، او را « شیخ حلاج الاسرار » لقب دادند. 1 در علت نام گذاری وی به این عنوان نیز اختلاف است و از آن جمله است که چون حسین بن منصور به هرآنچه در قلوب مردم بود، سخن می گفت، وی را حلاج الاسرار خواندند یا اینکه پدر وی حلاج بود و او را بدان نام دانسته اند. درباره حلاج، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد که نقطه مقابل یکدیگر هستند. برخی وی را ساحر و مجنون دانسته و درمقابل، برخی صاحب کرامتش خوانده اند. وقتی از ابراهیم بن شیبان درباره حلاج پرسیدند، گفت: هر کس می خواهد ثمره ادعاهای فاسد را ببیند، به حلاج بنگرد2 و از ابراهیم بن محمد نصرآبادی نقل شده که اگر پس از نبیین و صدیقین، موحدی باشد، او حلاج است. محمدبن حسین از شبلی نقل می کند که می گفت: من و حسین بن منصور یک چیزیم؛ مگر آنکه من پوشیده داشتم و او آشکار ساخت. 3 ازآنجاکه حلاج در عصر غیبت